14 Cmentarzysko w Podgrodziu/Pidgorodiu (ryc. 14.1 i ryc. 14.2)

Rycina 14.1: Usytuowanie cmentarzyska w Podgrodziu na tle innych nekropoli kurhanowych

Rycina 14.2: Usytuowanie cmentarzyska w Podgrodziu - wideo

14.1 Charakterystyka środowiska geograficznego

Cmentarzysko w Podgrodziu położone jest w środkowym biegu Gniłej Lipy, lewobrzeżnego dopływu Dniestru. Jest to obszar zachodniej części Wyżyny Podolskiej, nazywanej Wyżyną Opolską. Opole rozciąga się od rzeki Wereszycy na zachodzie, po Złotą Lipę na wschodzie. Geograficznie dzieli się na sześć regionów. Opisywane stanowisko położone jest na Opolu Rohatyńskim (Gudowski 2016; Rąkowski 2006). Przeciętne wysokości dla tego regionu mieszczą się w przedziale 350-400 m n.p.m., natomiast maksymalne sięgają około 470 m.

Opole zbudowane jest w podłożu głównie z szarych kredowych margli, które podlegając procesom erozyjnym przyczyniły się do powstania urozmaiconego, pagórkowatego krajobrazu. Większość jego obszaru pokrywa less, na którym rozwinęły się gleby czarnoziemne. Na obszarach międzyrzeczy powstały garby i mniejsze od nich grzędy. Okalają je głęboko wcięte doliny rzeczne Gniłej Lipy i jej dopływów. Orientacja linii grzbietowych form wypukłych względem kierunków świata uzależniona jest od lokalnego układu sieci rzecznej.

Omawiany obszar, obejmujący otocznie nekropoli, jest znaczne zróżnicowany hipsometryczne. W dolinach rzecznych odnotowano najniższą wysokość wynoszącą 249 m n.p.m., najwyższą w strefach wierzchowinowych – 428,5 m n.p.m. Różnice wysokości względnej wynoszą 179 m.

Rzeki wzmiankowanego terenu wykazują tendencję do erozji wgłębnej, co jest wynikiem powolnych ruchów wznoszących Płyty Podolskiej i podatności lessów na procesy erozyjne. W strefach krawędziowych dolin rzecznych widoczna jest dobrze rozwinięta sieć wąwozów, zarówno młodych i wąskich, jak i starych, typu „bałki”.

Układ przestrzenny kurhanów nawiązuje do linii grzbietowych wzniesień. Najwyżej położone monumenty znajdują się w południowej części skupiska w Pogrodziu (na wysokości około 428 m n.p.m.), dalej mają one układ liniowy w kierunku północno-wschodnim i po przekroczeniu niewielkiej doliny tworzą większe skupisko, bez wyraźnego układu liniowego, obejmujące zarówno południowy stok kolejnego garbu, jak i jego partie wierzchowinowe. W obrębie niewielkiej doliny, między jednym skupiskiem a drugim, zinwentaryzowano najniżej położony kurhan.

Zróżnicowanie morfometryczne obszaru widoczne jest również w nachyleniu terenu. Najbardziej płaskie są dna dolin rzecznych oraz wypłaszczenia wierzchowin. W miejscach tych nachylenie terenu wynosi 0,39°, natomiast największe spadki dotyczą skłonów dolin rzecznych. Wynoszą one prawie 20°. Właśnie w tych strefach widoczne są odsłonięcia skał węglanowych głębszego podłoża Wyżyny Opolskiej.

14.2 Układ przestrzenny cmentarzyska i charakterystyka kurhanów

Na cmentarzysku w Podgrodziu udokumentowano łącznie 35 kurhanów w dwóch większych zgrupowaniach, które nazwano umownie południowo-zachodnim i północno-wschodnim. W pierwszym z nich można jeszcze wyróżnić co najmniej dwie podgrupy, a wśród nich mniejsze koncentracje kopców (ryc. 14.3 – ryc. 14.5).

Rycina 14.3: Podgrodzie. Cyfrowy model wysokościowy cmentarzyska

Rycina 14.4: Podgrodzie. Cyfrowy model wysokościowy cmentarzyska z numeracją kurhanów (numeracja tylko w badanej części nekropoli)

Rycina 14.5: Podgrodzie. Usytuowanie cmentarzyska na mapie satelitarnej (Yandex)

Pierwsza podgrupa składa się z siedmiu mogił, tworzących liniowy układ zorientowany po osi WNW – ESE, i rozciągający się na przestrzeni 200 m. Znajdujące się po zachodniej stronie trzy kopce (108, 110 i 111) oddziela od czterech kolejnych (nr 112, 120, 121, 227) przestrzeń około 100 m. Z kolei odległość między usytuowanym na wschodnim skraju wspomnianej subgrupy kurhanem 227 a zlokalizowanym na południowo-zachodnim krańcu drugiej podgrupy tumulusem 119 wynosi 240 m. Druga podgrupa składa się również z siedmiu monumentów wzniesionych w linii o długości 325 m na osi SW – NE. W ramach omawianego klastra skupisko złożone z trzech kurhanów na SW (nr 117-119) jest oddalone od liniowej aranżacji czterech tumulusów na NE (nr 113-116) o około 120 m.

Drugie zgrupowanie kurhanów ma bardziej zaglomerowany charakter. Znajduje się około 500 m na NE od kopca 113, położonego na wschodnim skraju drugiej subgrupy pierwszego zgrupowania (z wyjątkiem mogiły 220 omawianego zgrupowania, która występuje w odległości 420 m od kopca 113). W drugim zgrupowaniu udokumentowano co najmniej 21 monumentów, sądząc jednak po wynikach badań geomagnetycznych może być ich więcej. Zgrupowanie zajmuje obszar o powierzchni 300 × 125 m (E – W/N – S).Obserwacje terenowe pozwalają wyróżnić szereg liniowych aranżacji, zorientowanych w różnych kierunkach i stykających się ze sobą/przecinających się. Jeden z układów, utworzony przez siedem kopców: 215, 217-219, 122, 221 i 223, był zorientowany SW – NE i miał długość 230 m. Druga linia kurhanów, złożona również z siedmiu monumentów: 212, 216, 228, 209, 206, 207 i 205, rozciąga się na długości 210 m. Trzy kopce (207, 208, 222) są usytuowane na linii SW – NE na długości 110 m. Przedłużeniem tej linii w kierunku południowo-zachodnim jest kurhan 220, usytuowany 150 m od kopca 222. Krótszy układ (75 m) o podobnej orientacji tworzą kurhany 213, 214, 216.

14.2.1 Zgrupowanie południowo-zachodnie. Pierwsza podgrupa (ryc. 14.6)

Rycina 14.6: Podgrodzie. Zgrupowanie południowo-zachodnie. Część pierwszej subgrupy

Kurhan 108 (ryc. 14.7, ryc. 14.8) udokumentowano na W skraju opisywanej podgrupy kopców, na wysokości 431,5 m, w odległości 16 m na SW od kurhanu 110 i 11 m na NW od kopca 111. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’052’’; E – 024°37’423’’. Kształt kolisty, średnica 24 m, wysokość 1,8 m. Na szczycie nasypu widoczny wkop rabunkowy.

Rycina 14.7: Kurhan 108. Widok od W

Rycina 14.8: Kurhan 108. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 110 (ryc. 14.9, ryc. 14.10) znajduje się na W skraju wzmiankowanej podgrupy kopców, na wysokości 432 m, w odległości 16 m na NE od kurhanu 108 i 25 m na NE od kopca 111. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’052’’; E – 024°37’443’’. Kształt kolisty, średnica 1 m, wysokość 0,5 m.

Rycina 14.9: Kurhan 110. Widok od N

Rycina 14.10: Kurhan 110. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 111 (ryc. 14.11, ryc. 14.12) zarejestrowano w zachodniej części opisywanej podgrupy kopców, na wysokości 430 m, w odległości 16 m na SW od kurhanu 108 i 25 m na SW od kopca 110. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’040’’; E – 024°37’436’’. Kształt kolisty, średnica 22 m, wysokość 0,5 m.

Rycina 14.11: Kurhan 111. Widok od N

Rycina 14.12: Kurhan 111. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 112 (ryc. 14.13) znajduje się we wschodniej części podgrupy, na wysokości 433 m, w odległości 125 m na E od kurhanu 111 oraz około 33 m na NW od kopców 120 i 121. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’037’’; E – 024°37’535’’. Kształt kolisty, średnica 13 m, wysokość 0,4 m. Przez jego środek przechodzi droga polna.

Rycina 14.13: Kurhan 112. Widok od N

Kurhan 120 (ryc. 14.14) jest usytuowany we wschodniej części podgrupy, na wysokości 431 m, w odległości 33 m na SE od kurhanu 112 i 3 m na W od kopca 121. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’020’’; E – 024°37’544’’. Kształt kolisty, średnica 13 m, wysokość 0,7 m.

Rycina 14.14: Kurhan 120. Widok od N

Kurhan 121 (ryc. 14.15) odnotowano we wschodniej części podgrupy, na wysokości 431 m, w odległości 33 m na SE od kurhanu 112 i 3 m na E od kopca 120. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’020’’; E – 024°37’553’’. Kształt kolisty, średnica 12 m, wysokość 0,8 m.

Rycina 14.15: Kurhan 121. Widok od E

Kurhan 227 (ryc. 14.16) wzniesiono na wschodnim skraju omawianej podgrupy kopców, na wysokości 430 m. Znajduje się on w odległości 40 m na SE od kurhanu 121. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’011’’; E – 024°37’586’’. Kształt kolisty, średnica 20 m, wysokość 0,7 m.

Rycina 14.16: Kurhan 227. Widok od S

14.2.2 Zgrupowanie południowo-zachodnie. Druga podgrupa (ryc. 14.17)

Rycina 14.17: Podgrodzie. Zgrupowanie południowo-zachodnie. Część drugiej subgrupy

Kurhan 113 (ryc. 14.18, ryc. 14.19) jest zlokalizowany na północno-wschodnim skraju podgrupy, na wysokości 429,5 m, w odległości 12 m na NE od kurhanu 114. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’119’’; E – 024°37’968’’. Kształt kolisty, średnica 23 m, wysokość 0,6 m. Zalegają na nim liczne sterty chrustu. Kurhan badany metodą geomagnetyczną.

Rycina 14.18: Kurhan 113. Widok od SW

Rycina 14.19: Kurhan 113. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 114 (ryc. 14.20, ryc. 14.21) jest usytuowany na wschodnim skraju podgrupy, na wysokości 430 m, między kopcami 113 i 115, w odległości 12 m na SW od pierwszego i 21 m na NE od drugiego. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’099’’; E – 024°37’974’’. Kształt kolisty, średnica 19 m, wysokość 0,5 m. Kopiec rozpoznany metodą geomagnetyczną.

Rycina 14.20: Kurhan 114. Widok od E

Rycina 14.21: Kurhan 114. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 115 (ryc. 14.22, ryc. 14.23) znajduje się w północno-wschodniej części omawianej podgrupy kopców, na wysokości 430,5 m, między kurhanami 114 i 116, w odległości 21 m na S od kurhanu 114. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’090’’; E – 024°37’961’’. Kształt kolisty, średnica 18 m, wysokość 1 m. Wykonano badania geomagnetyczne.

Rycina 14.22: Kurhan 115. Widok od S

Rycina 14.23: Kurhan 115. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 116 (ryc. 14.24, ryc. 14.25) zarejestrowano w centralnej partii podgrupy, na wysokości 432 m, w odległości 10 m na SW od monumentu 115. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’065’’; E – 024°37’935’’. Kształt kolisty, średnica 22 m, wysokość 0,5 m. W nasypie widoczny wkop rabunkowy. Kurhan rozpoznany metodą geomagnetyczną.

Rycina 14.24: Kurhan 116. Widok od E

Rycina 14.25: Kurhan 116. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 117 (ryc. 14.26) jest zlokalizowany w zachodniej części podgrupy, na wysokości 422,5 m, w odległości 120 m na SW od kopca 116 i 64 m na NE od mogiły 118. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’040’’; E – 024°37’840’’. Kształt kolisty, średnica 15 m, wysokość 0,7 m.

Rycina 14.26: Kurhan 117. Widok od E

Kurhan 118 (ryc. 14.27) udokumentowano na zachodnim skraju podgrupy, na wysokości 427,5 m, 64 m na SW od kopca 117 i 27 m na N kurhanu 119. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’019’’; E – 024°37’791’’. Kształt kolisty, średnica 12 m, wysokość 0,8 m.

Rycina 14.27: Kurhan 118. Widok od SW

Kurhan 119 (ryc. 14.28) zarejetrowano na zachodnim skraju podgrupy, na wysokości 428 m, 27 m na S kurhanu 118. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’001’’; E – 024°37’788’’. Kształt kolisty, średnica 15 m, wysokość 1 m.

Rycina 14.28: Kurhan 119. Widok od NE

14.2.3 Zgrupowanie północno-wschodnie (ryc. 14.29)

Rycina 14.29: Podgrodzie. Zgrupowanie północno-wschodnie (część grupy)

Kurhan 122 (ryc. 14.30, ryc. 14.31) został wzniesiony w północnej części zgrupowania, na wysokości 427,5 m. Znajdował się w ramach układu liniowego siedmiu kopców (215, 217-219, 122, 221 i 223), zorientowany na osi SW – NE, między kurhanami 221 i 223, w odległości 60 m na NE od pierwszego i 45 m na SW od drugiego, oraz 10 m na E od mogiły 206. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’309’’; E – 024°38’416’’. Kształt owalny, 24 × 15 m, wysokość 1,5 m. Prawdopodobnie dwa kurhany obok siebie. Wykonano badania geomagnetyczne.

Rycina 14.30: Kurhan 122. Widok od NE

Rycina 14.31: Kurhan 122. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 205 (ryc. 14.32) odnotowano na wschodnim skraju zgrupowania i jednocześnie jednego z układów liniowych kopców (205, 206, 207, 209, 212, 227, 228), zorientowanego na osi E – W, na wysokości 431 m, w odległości 150 m na E od mogiły 207. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’289’’; E – 024°38’540’’. Kształt kolisty, średnica 13 m, wysokość 0,7 m. Porośnięty młodnikiem.

Rycina 14.32: Kurhan 205. Widok od N

Kurhan 206 (ryc. 14.33, ryc. 14.34) udokumentowano w centralno-wschodniej części zgrupowania w ramach wzmiankowanego wyżej układu tumulusów, na wysokości 428 m, między kopcami 122 i 221, w odległości 10 m na W od pierwszego i 45 m na NE od drugiego z nich. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’289’’; E – 024°38’450’’. Kształt kolisty, średnica 17 m, wysokość 0,3 m.

Rycina 14.33: Kurhan 206. Widok od NW

Rycina 14.34: Kurhan 206. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 207 (ryc. 14.35) znajduje się we wschodniej partii zgrupowania, w ramach wymienionego wyżej układu kopców, na wysokości 429 m, między kopcami 205 i 206, w odległości 150 m na W od pierwszego i 22 m na E od drugiego z nich. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’291’’; E – 024°38’474’’. Kształt kolisty, średnica 15 m, wysokość 0,3 m.

Rycina 14.35: Kurhan 207. Widok od S

Kurhan 208 (ryc. 14.36) wzniesiono w południowo-wschodniej części zgrupowania, na S od omawianej linii kurhanów, na wysokości 427,5 m, w odległości 20 m na S od monumentu 206 i 32 m na SW od kurhanu 207. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’276’’; E – 024°38’453’’. Kształt kolisty, średnica 14 m, wysokość 0,6 m.

Rycina 14.36: Kurhan 208. Widok od S

Kurhan 209 (ryc. 14.37, ryc. 14.38) znajduje się w centralnej części zgrupowania, w ramach wymienionego wyżej układu kopców, na wysokości 427,5 m, między kopcami 122 i 210, w odległości 13 m na SE od pierwszego z nich i 12 m na NE od drugiego. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’292’’; E – 024°38’432’’. Kształt kolisty, średnica 10 m, wysokość 0,4 m. Wykonano badania geomagnetyczne kopca.

Rycina 14.37: Kurhan 209. Widok od N

Rycina 14.38: Kurhan 209. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 210 (ryc. 14.39, ryc. 14.40) jest usytuowany w centralnej części zgrupowania, na S od wymienionego wyżej układu kopców, na wysokości 427 m, w odległości 12 m na SW od kurhanu 209 i 20 m na ESE od mogiły 216. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’282’’; E – 024°38’417’’. Kształt kolisty, średnica 14 m, wysokość 0,6 m. Kurhan rozpoznano metodą geomagnetyczną.

Rycina 14.39: Kurhan 210. Widok od S

Rycina 14.40: Kurhan 210. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 211 (ryc. 14.41) zarejestrowano w centralnej części zgrupowania, na S od wymienionego wyżej układu kopców, na wysokości 427,5 m, w odległości 28 m na S od monumentu 228. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’287’’; E – 024°38’408’’. Kształt kolisty, średnica 13 m, wysokość 0,4 m. Kurhan zbadano metodą geomagnetyczną.

Rycina 14.41: Kurhan 211. Widok od SW

Kurhan 212 (ryc. 14.42) znajduje się w środkowej partii zgrupowania, na S od wzmiankowanego układu siedmiu kopców, na wysokości 428 m, w odległości 8 m na SSW od kurhanu 216 i 15 m na E od mogiły 228. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’291’’; E – 024°38’390’’. Kształt kolisty, średnica 19 m, wysokość 1,5 m. Zniszczony przez drogę od strony SW. Wykonano badania geomagnetyczne kopca.

Rycina 14.42: Kurhan 212. Widok od E

Rycina 14.43: Kurhan 212. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 213 (ryc. 14.44, ryc. 14.45) wzniesiono w południowo-zachodniej części zgrupowania, w ramach wymienionego wyżej układu kopców, na wysokości 426,5 m, w odległości 18 m na S od kurhanu 214 i 17 m na SE od kopca 215. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’282’’; E – 024°38’341’’. Kształt kolisty, średnica 15 m, wysokość 1 m.

Rycina 14.44: Kurhan 213. Widok od SW

Rycina 14.45: Kurhan 213. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 214 (ryc. 14.46, ryc. 14.47) udokumentowano w południowo-zachodniej części zgrupowania, na wysokości 428 m, między mogiłami 212 i 215 w odległości 25 m na SW od pierwszego i 15 m na E od drugiego. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’278’’; E – 024°38’358’’. Kształt kolisty, średnica 15 m, wysokość 0,8 m.

Rycina 14.46: Kurhan 214. Widok od SW

Rycina 14.47: Kurhan 214. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 215 (ryc. 14.48, ryc. 14.49) był zlokalizowany w zachodniej partii omawianej koncentracji kopców, na wysokości 428 m, w zachodniej części liniowego układu siedmiu monumentów, w odległości 15 m na W od kurhanu 214 i 18 m na NW od kopca 213. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’282’’; E – 024°38’341’’. Kształt kolisty, średnica 15 m, wysokość 1 m.

Rycina 14.48: Kurhan 215. Widok od W

Rycina 14.49: Kurhan 215. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 216 (ryc. 14.50, ryc. 14.51) zarejestrowano w centralnej części zgrupowania, na wysokości 428 m, 8 m na N od tumulusa 212 i 20 m na SW od kopca 122. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’293’’; E – 024°38’391’’. Kształt kolisty, średnica 10 m, wysokość 0,5 m.

Rycina 14.50: Kurhan 216. Widok od SE

Rycina 14.51: Kurhan 216. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 217 (ryc. 14.52) odnotowano na południowo-zachodnim krańcu zgrupowania (i jednocześnie liniowego układu siedmiu kopców), na wysokości 426,5 m, w odległości 4 m na SW od kurhanu 218. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’267’’; E – 024°38’316’’. Kształt kolisty, średnica 11 m, wysokość 0,6 m.

Rycina 14.52: Kurhan 217. Widok od S

Kurhan 218 (ryc. 14.53) udokumentowano na południowo-zachodnim krańcu zgrupowania (i jednocześnie liniowego układu siedmiu kopców), na wysokości 426,5 m, między kopcami 217 i 219, w odległości 4 m na NE od pierwszego i 10 m na SW od drugiego. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’264’’; E – 024°38’314’’. Kształt kolisty, średnica 9 m, wysokość 0,4 m.

Rycina 14.53: Kurhan 218. Widok od SE

Kurhan 219 (ryc. 14.54) wniesiono zachodniej części zgrupowania (i jednocześnie liniowego układu siedmiu kopców), na wysokości 427 m, między kurhanami 215 i 218, w odległości 4 m na SW od kurhanu 217. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’264’’; E – 024°38’314’’. Kształt owalny, 13 × 10 m, wysokość 0,6 m.

Rycina 14.54: Kurhan 219. Widok od N

Kurhan 220 (ryc. 14.55) jest usytuowany na południowo-zachodnim krańcu zgrupowania, na wysokości 418 m, w odległości 150 m na SW od kurhanu 222 oraz 100 m na SSW od kopca 217. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’272’’; E – 024°38’318’’. Kształt kolisty, średnica 11 m, wysokość 0,4 m.

Rycina 14.55: Kurhan 220. Widok od S

Kurhan 221 (ryc. 14.56, ryc. 14.57) znajduje się w środkowo-północnej części zgrupowania (i jednocześnie liniowego układu siedmiu kopców), na wysokości 428,5 m, między kurhanami 122 i 215, w odległości 60 m na SW od pierwszego i 34 m na NE od drugiego. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’296’’; E – 024°38’371’’. Kształt kolisty, średnica 13 m, wysokość 0,7 m.

Rycina 14.56: Kurhan 221. Widok od NW

Rycina 14.57: Kurhan 221. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 222 (ryc. 14.58) zarejestrowano około 60-70 m na S od większości kurhanów tworzących omawiane zgrupowanie, na wysokości 425 m, 64 m na SW od kopca 208. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’251’’; E – 024°38’410’’. Kształt kolisty, średnica 12 m, wysokość 0,5 m.

Rycina 14.58: Kurhan 222. Widok od N

Kurhan 223 (ryc. 14.59) znajduje się na północnym skraju zgrupowania (i jednocześnie na południowo-wschodnim krańcu liniowego układu siedmiu kopców), na wysokości 428 m, w odległości 45 m na NE od kopca 122. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’296’’; E – 024°38’371’’. Kształt kolisty, średnica 13 m, wysokość 0,4 m.

Rycina 14.59: Kurhan 223. Widok od N

Kurhan 228 (ryc. 14.60, ryc. 14.61) znajduje się w środkowej części zgrupowania, na wysokości 427,5 m, między kurhanami 122 i 215, w odległości 12 m na E od tumulusa 212 i 5 m na SW od kurhanu 210. Współrzędne geograficzne: N – 49°29’285’’; E – 024°38’400’’. Kształt kolisty, średnica 10 m, wysokość 0,6 m.

Rycina 14.60: Kurhan 228. Widok od S

Rycina 14.61: Kurhan 228. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

14.3 Badania geomagnetyczne

Stanowisko w Podgrodziu należy do najbardziej kompleksowo zbadanych cmentarzysk ujętych w projekcie. W kwietniu 2015 r., pomimo braku opracowania źródłowego w postaci map, zespołowi archeologicznemu udało się namierzyć kilka skupisk kurhanów położonych na zalesionych wzgórzach, spośród których dwa wyselekcjonowano następnie do prospekcji magnetometrycznej (grupy nr I – południowo-zachodnia i II – północno-wschodnia) (ryc. 14.62). W obu przypadkach nie rozmieszczano gridów na pojedynczych, odseparowanych mogiłach, lecz objęto nimi całe zgrupowania w ramach szerokopłaszczyznowych siatek pomiarowych. Stosowano w tym celu poligony pomiarowe (gridy) o wymiarach 20 × 20 m, natomiast pomiary prowadzono standardowo wzdłuż profili oddalonych od siebie o 1 m, głównie ze względu na gęstą pokrywę roślinną i znaczne rozmiary kopców. Dzięki temu w ramach obu zgrupowań rozpoznano powierzchnię liczącą łącznie około 0,56 ha. W pewnych miejscach konieczne było pominięcie pomiarów ze względu na drzewa znajdujące się w obrębie gridów, co na obrazach wynikowych jest widoczne pod postacią szarych pasów rozciągających się wzdłuż osi N – S.

Rycina 14.62: Podgrodzie. Usytuowanie obszaru badań geomagnetycznych (zgrupowanie południowo-zachodnie)

Zbadana w pierwszej kolejności II grupa kurhanowa jest położona w południowo- zachodniej części stanowiska. W ramach założonej na jej terenie siatki pomiarowej uchwycono trzy pewne kurhany oraz jeden przypuszczalny, który subtelnie rysuje się zarówno w terenie, jak i na uzyskanym obrazie wynikowym (ryc. 14.63). Rozpoczynając interpretację obrazu od S, należy zwrócić uwagę na wyraźnie odznaczające się anomalie, związane z położonymi w tej części dwoma kurhanami. Kopiec zlokalizowany skrajnie na S (nr 116) ma w rzeczywistości największe rozmiary spośród wszystkich uchwyconych obiektów. Interesująca jest szeroka, nerkowata w zarysie anomalia ulokowana na południowej stronie środka nasypu (ryc. 14.63). Jej przypuszczalnie indukowany charakter i poziom magnetyzacji osiągający 5 nT sugeruje, że najprawdopodobniej jest ona związana z wewnętrzną strukturą kurhanu i może oznaczać jamę grobową. Poza nią nasyp opisywanego kurhanu charakteryzuje się zwiększoną podatnością magnetyczną materiału ziemnego, z jakiego został wzniesiony. Maksymalny zasięg może być wytyczony na podstawie okrężnej łuny oznaczającej obniżoną wartość pola magnetycznego.

Kolejny kurhan, położony dalej w kierunku północnym (nr 115), ma zbliżoną strukturę rozłożenia anomalii w przestrzeni (ryc. 14.63). Nieco na S od środka nasypu obserwujemy sygnał intensywnej magnetyzacji o średnicy kilku metrów, który ponownie jest najpewniej związany z założeniem grobowym, mieszczącym się poniżej płaszcza ziemnego. Odczyt ten jest otoczony strefą o podwyższonej wartości natężenia pola magnetycznego, która wraz z zewnętrzną, jasną łuną właściwie wyznacza limit nasypu.

Rycina 14.63: Obraz wynikowy pomiarów magnetometrycznych II grupy kurhanów – południowo-zachodniej (kurhany nr 113-116) na stanowisku Podgrodzie (gradientometr Bartington Fluxgate Grad 601-1; poligon pomiarowy: 20 × 20 m, gęstość próbkowania na rozstaw transektów: 0,25 × 1,0 m, interpolowana do 0,25 × 0,5 m; realne wartości pola magnetycznego skompresowane w skali szarości do zakresu -5 – +5nT) (po lewej). Obraz wynikowy pomiarów magnetometrycznych II grupy kopców (kurhany nr 113-116) na stanowisku Podgrodzie z zaznaczonymi anomaliami opisywanymi w tekście (po prawej)

Mogiła wysunięta najbardziej na N spośród całego liniowego układu kurhanów (nr 114), rozciągającego się wzdłuż osi N – S, nie wykazuje już tak silnej magnetyzacji, jak dwa wcześniej opisane obiekty. Niemniej jednak jej zasięg jest wciąż czytelny na obrazie wynikowym (ryc. 14.63). Ponownie pole podwyższonego natężenia magnetycznego o kolistym zarysie jest okrążone pasem obniżonych wartości gradientu, lecz tym razem nie odnotowano silnego odczytu w centrum, interpretowanego dotychczas jako jama grobowa. Zamiast punktowej anomalii umiejscowionej w centralnym punkcie nasypu można zaobserwować nieznacznie wyższy, podłużny sygnał, rozciągający się na linii W – E poniżej środka nasypu.

Wreszcie w północno-wschodnim narożniku płaszczyzny pomiarowej widoczny jest kontur czwartego kurhanu (nr 113), choć siłą magnetyzacji nie przypomina on trzech wcześniej omówionych obiektów (ryc. 14.63). Kurhan ten faktycznie jest ledwo widoczny w terenie, a od pozostałych mogił oddzielał go leśny dukt, który prawdopodobnie naruszył SW skraj mogiły. Na obrazie wynikowym jest on wyróżniony jedynie dzięki nieregularnemu w zarysie i wąskiemu pasowi ujemnych wartości gradientu, otaczjącymi w przybliżeniu okrągłą strefę, którą można identyfikować z nasypem kurhanu. W centrum tej strefy można zaobserwować niewielką anomalię o ujemnym stopniu magnetyzacji, rozciągniętą wzdłuż osi N – S. W jej obrębie znajduje się niewielkie, dodatnie maksimum magnetyzacji.

Poza wspomnianymi anomaliami związanymi z obiektami pradziejowymi zarejestrowano również szereg rozproszonych, silnie spolaryzowanych sygnałów o różnej orientacji dipoli, będących efektem magnetyzacji szczątkowej. Najpewniej pochodzą one od pozostawionych miejscowo przedmiotów metalowych o współczesnym pochodzeniu.

Przebadana następnie I grupa kurhanowa (północno-wschodnia) składa się z większej liczby kurhanów, przez co objęto ją rozleglejszą siatką poligonów. Obraz wyników uzyskanych w toku pomiarów charakteryzuje się znacznym stopniem złożoności anomalii zarówno pod względem kształtu, jak i dystrybucji (ryc. 14.64). Wiedza uzyskana w trakcie wstępnego rekonesansu w tym miejscu pozwala na sugerowanie obecności mogił nawet tam, gdzie nie są one jasno potwierdzone pod postacią wyraźnych anomalii pola magnetycznego. Wizualnie mogiły różnią się rozmiarami, lecz dopiero prospekcja magnetometryczna ukazuje ich wewnętrzne zróżnicowanie, spowodowane zapewne różnorodnymi sposobami ich wznoszenia.

Rozpoczynając opis obrazu od części SW, należy zwrócić uwagę na mogiłę o dużych rozmiarach (nr 216) o średnicy nasypu przekraczającej 15 m (ryc. 14.64). Pomiary wykonane na kurhanie ujawniły obecność rozległej, intensywnej anomalii (odczyty na poziomie 5 nT), o nieregularnym zarysie, usytuowanej w centrum. Jest ona otoczona kilkoma innymi wysokimi odczytami, które łącznie tworzą strefę podwyższonej podatności magnetycznej, wyrażonej przez gwałtowne zmiany gradientu. Być może mamy w tym miejscu do czynienia ze złożoną strukturą, np. w typie domu zmarłych wzniesionego z drewna i kamieni, po której pozostały ślady różnego typu, takie jak magnetycznie podatne warstwy spalenizny i zwęglonego drewna czy też kamieni lub innego materiału bogatego w związki żelaza. Maksymalny zasięg mogiły wyznacza jasna łuna ujemnych wartości pola magnetycznego. Na SE od omawianego nasypu znajdują się kolejne silne, normalnie spolaryzowane odczyty pochodzące zapewne od kolejnego, lecz już mniejszego kurhanu, którego nie udało się objąć w całości zasięgiem pomiarów magnetometrycznych, widocznego jednak na planie wysokościowym (ryc. 14.62).

Dalej w kierunku wschodnim położone są kolejne dwa kurhany, ulokowane względem siebie na osi NW – SE. Pierwszy z nich (nr 214), wysunięty bardziej na S, wyróżnia jedynie nieregularna strefa nieznacznie obniżonych wartości gradientu (ryc. 14.64). Zewnętrzna krawędź nasypu jest trudna do ustalenia, toteż należy raczej posiłkować się planem wysokościowym (ryc. 14.62). W środku owego okręgu znajduje się kolejny odczyt, silniejszy magnetycznie od otoczenia, który osiąga dodatnie maksimum magnetyzacji. Jest wielce prawdopodobne, że anomalia ta, potencjalnie wskazująca na element konstrukcji wewnętrznej kurhanu, ma kontynuację w kierunku południowym, poza areałem badań.

Nieco na NE od powyżej opisanej mogiły znajduje się kurhan (nr 228) dużo wyraźniej zarysowany pod kątem zmian magnetyczności (ryc. 14.64). Wskazująca na niego anomalia ma już zdecydowanie odmienny charakter, na który składa się pole o podwyższonej względem otoczenia wartości magnetyzacji, obwiedzione zwłaszcza od strony W, N i E pasem niższych wartości. Z całości można wyróżnić dwie niezależne anomalie, prawdopodobnie wytworzone poprzez magnetyzację indukcyjną, których dodatnie maksima umieszczone są w sektorach SW i NE. Bazując na samym obrazie, trudno jest wnioskować o źródłach tych odczytów, lecz wydaje się prawdopodobne, że reprezentują wewnętrzne struktury kurhanu.

Rycina 14.64: Obraz wynikowy pomiarów magnetometrycznych I grupy kurhanów – zgrupowanie północno-zachodnie (kurhany nr 122, 206, 209, 210, 212, 216, 228) na stanowisku Podgrodzie (gradientometr Bartington Fluxgate Grad 601-1; poligon pomiarowy: 20 × 20 m, gęstość próbkowania na rozstaw transektów: 0,25 × 1,0 m, interpolowana do 0,25 × 0,5 m; realne wartości pola magnetycznego skompresowane w skali szarości do zakresu -5 – +5nT) (po lewej). Obraz wynikowy pomiarów magnetometrycznych I grupy kopców (kurhany nr 122, 206, 209, 2010, 212, 216, 228) na stanowisku Podgrodzie z zaznaczonymi anomaliami opisywanymi w tekście (po prawej)

Przechodząc następnie do kolejnego pasa gridów w kierunku północnym (pomiędzy 20 a 40 m na geodezyjnej osi X), napotykamy szereg wyraźnych anomalii, które nie zawsze odzwierciedlają formę krajobrazową manifestującą się w terenie. Począwszy od strony zachodniej, odnotowujemy dwie koncentracje sygnałów o różnej wartości, które pozornie mogą być dwoma oddzielnymi kurhanami. W rzeczywistości jedynie w miejscu występowania południowej anomalii znajduje się podniesienie terenu (ryc. 14.64). Może być ona zatem zidentyfikowana jako kurhan (nr 212), który ma nieregularne w kształcie maksimum natężenia pola magnetycznego otoczone słabszymi odczytami, tylko nieznacznie kontrastującymi z otoczeniem. Wspomniana wcześniej silna anomalia w centrum jest prawdopodobnie emitowana przez założenie grobowe.

Druga koncentracja anomalii, położona na NW w stosunku do poprzednio opisanej, składa się z nerkowatego w zarysie, dodatniego maksimum natężenia magnetyzacji z odpowiadającym mu w kształcie peakiem ujemnym, które otoczone są od strony NE kilkoma, dużo mniejszymi dodatnimi odczytami (ryc. 14.64). Mimo że ten zlepek anomalii nie znajduje odpowiednika w formie kopca, to należy wziąć pod uwagę możliwość, że również wskazuje na obiekty potencjalnie związane z cmentarzyskiem.

Co więcej, na N od tego skupienia, niedaleko od niego występują cztery sąsiadujące ze sobą anomalie, mające koliste lub mniej więcej owalne w zarysie dodatnie maksima magnetyczne o średnicy dochodzącej do paru metrów, które są otoczone jasnymi obwódkami, odpowiadającymi wartościom ujemnym (ryc. 14.64). Trzy z nich mają kontynuacje w części stanowiska nieobjętej prospekcją, natomiast jedna została uchwycona w całości. Biorąc pod uwagę dużą liczbę obiektów antropogenicznych w typie grobowców znajdujących się na tym niewielkim fragmencie terenu, można przypuszczać, że także te cztery anomalie mają podobny charakter i są związane z aktywnością ludzką w pradziejach. Porównując obraz wynikowy magnetometrii z planem wysokościowym stworzonym dla omawianej grupy kurhanów (ryc. 14.62), można zauważyć niewielkie wzniesienie, położone w pobliżu wspomnianych wyżej czterech anomalii, interpretowane jako kurhan nr 206. Jest zatem możliwe, że dwie najbardziej wschodnie anomalie są strukturalnie powiązane z tym obiektem. Struktury, o których istnieniu one świadczą, mogły pełnić zarówno funkcje funeralne, jak i być śladami jam bądź palenisk powstałymi w toku czynności obrzędowych.

W kierunku SE od opisanego powyżej zgrupowania anomalii ujawniły się trzy kolejne sygnały o podobnym rozkładzie przestrzennym dodatnich i ujemnych maksimów (ryc. 14.64). Ciągną się one w linii po osi SW – NE, będąc formą przedłużenia kurhanu 212. Ponownie możemy wnioskować o pradziejowym pochodzeniu źródeł generujących te anomalie, które mogą być grobami lub pozostałościami innych czynności związanych z założeniem cmentarzyska w tym miejscu. Należy jednak mieć na uwadze, że omawiany fragment terenu jest realnie obniżeniem w formie płytkiej niecki, gromadzącej wodę. W tym podmokłym miejscu porozrzucane były także liczne gnijące konary i gałęzie drzew, których nie można było usunąć w całości. Pojawia się zatem pytanie, czy umiarkowanie wysoki sygnał oraz jego indukowany charakter, nie jest wywołany nagromadzeniem materii organicznej. Za ten kontrast może być odpowiedzialna także zwiększona ilość wody w stosunku do otoczenia, jeżeli przyjmiemy, że zawiera ona związki żelaza. Weryfikacja tej hipotezy powinna zostać przeprowadzona przy użyciu innych metod.

Kolejne dwa sygnały mające odpowiedniki w formie kurhanów położone są dalej w kierunku wschodnim (ryc. 14.64). Pierwszy z nich (nr 210) jest reprezentowany przez zdecydowanie silniejszą anomalię o prawdopodobnie indukowanym charakterze – nerkowate dodatnie maksimum magnetyczne – jest ulokowane po południowej stronie względem ujemnego maksimum (normalna polaryzacja). Prawdopodobnie jest to sygnał pochodzący z centralnej części mogiły, który jest czytelniejszy w porównaniu ze słabszym magnetycznie zewnętrznym płaszczem ziemnym. Ostatni z opisywanych zespołów anomalii jest zarazem związany z największym obiektem archeologicznym w typie kurhanu (nr 122), należącym do omawianej grupy. Ma on nie kolisty, lecz raczej owalny i wydłużony na osi E – W zarys nasypu, z dwoma kulminacjami po przeciwnych końcach (ryc. 14.64). Związane z nim anomalie uwzględniają silnie dodatnio magnetyczne centrum oraz otaczające je ujemne wartości. Mimo, że wysokie wartości zarejestrowane nad nasypem świadczą o podwyższonej podatności magnetycznej materiału, z którego został on usypany, to jednak gradient magnetyzacji dostrzegalnie zmienia się, przechodząc od części południowej w kierunku północnej. Generalnie odczyty uzyskane na terenie pierwszej z nich są bliższe progowemu poziomowi 5 nT. Te najwyższe sygnały skupiają się w kilku miejscach, przybierając owalne kształty. Im dalej w kierunku północnym, tym siła namagnetyzowania spada. Interesujące jest, że zachodnią i wschodnią część obiektu oddziela szeroki na około pięciometrowy pas wartości nieznacznie obniżonych względem kontekstu. Być może analizowany obiekt jest kolejnym przykładem „podwójnego” kurhanu znanego ze stanowiska w Bukównie. Trudno przy obecnym stanie wiedzy wykazać, czy jest to efekt intencjonalnego połączenia dwóch podobnych form grobowca, czy też wąska przestrzeń pomiędzy nimi została z czasem wypełniona materiałem osuwającym się po zboczu. Temat ten z pewnością wymaga dalszych badań. Na koniec należy zauważyć, że prezentowane częściowo zgrupowanie kurhanów w Podgrodziu ma kontynuację w kierunku wschodnim, gdzie nie udało się przedłużyć siatki pomiarowej. Wydaje się zatem konieczne wznowienie badań w przyszłości, tak aby ukończyć mapowanie zmian gradientu pola magnetycznego dla tej części stanowiska w Podgrodziu.

14.4 Informacje archiwalne

Podgrodzie, district of Stanisławów (wg Sulimirski 1968:138)

W 1936 r. dr J. Pasternak zbadał kurhan, w którym odkryto pochówek ciałopalny kultury komarowskiej. Nie opublikowano żadnych szczegółów.

Materiały nie były publikowane.