8 Cmentarzysko w Janczynie/Ivanivce (ryc. 8.1 i ryc. 8.2)

Rycina 8.1: Usytuowanie cmentarzyska w Janczynie na tle innych nekropoli kurhanowych

Rycina 8.2: Usytuowanie cmentarzyska w Janczynie - wideo

8.1 Charakterystyka środowiska geograficznego

Stanowisko w Janczynie położone jest na Wyżynie Podolskiej, w dolinie Gniłej Lipy, lewobrzeżnego dopływu Dniestru. Rozpoznano tu dwa kurhany usytuowane w niewielkiej odległości od siebie, po lewej stronie rzeki, w jej górnym biegu. Gniła Lipa jest rzeką o długości 87 km, wypływającą z pasma Gołogór, których najwyższą kulminacją jest Kamuła (Czeppe et al. 1969).

Granicę Wyżyny Podolskiej wyznaczają Boh od południowego wschodu, dolina Dniestru od południowego zachodu, Nizina Naddnieprzańska od południowego wschodu, a od północnego zachodu Gołogóry (pasmo Gołogórsko-Krzemienieckie), oddzielające Podole od Wołynia wysoką skarpą.

Podole Zachodnie stanowi antyklinę, zbudowaną w podłożu z archaicznych skał krystalicznych (granitów i gnejsów), pokrytych płytowo utworami młodszymi, skałami osadowymi syluru, dewonu, górnej jury, kredy (zawierających fosforyty) i neogenu, a następnie zaścielonymi lessem. Południowo-zachodnia część wyżyny, gdzie występują kurhany – Opole – jest to region silnie rozczłonkowanym przez rzeki, podzielony na garby i drobniejsze grzędy, co nadaje obszarowi pagórkowaty charakter. Taki krajobraz rozpościera się aż do ujścia Złotej Lipy. Dniestr i jego dopływy płyną albo głęboko wciętymi dolinami – kanionami, albo przybierają postać rzeki meandrującej na bardziej płaskich obszarach, tworząc liczne zakola (Bogucki 2007). Inną jeszcze cechą doliny Dniestru oraz jego dopływów, w tym Gniłej Lipy i Bołotnej, są torfowiska rzeczne, współcześnie w znacznej mierze zmeliorowane i zamienione na łąki.

W strefach krawędziowych dolin dobrze rozwinięta jest sieć wąwozów, zarówno młodych wciętych i wąskich, jak i starych typu „bałki”. Głębokie jary ukształtowały się w plejstocenie poprzez wcinanie się rzek w powoli podnoszącą się płytę. W zależności od głębokości wcięć dolinnych w ich przekrojach odsłaniają się granity, ale znacznie częściej leżące na nich wapienie kredowe z licznymi koralowymi skamieniałościami. Inną cechą Podola są zjawiska krasowe, związane z występowaniem margli senońskich (okolice Złoczowa) lub gipsów mioceńskich (nad Dniestrem).

Analizowane dwa kurhany leżą nad niewielkim dopływem Bołotnej, która z kolei jest dopływem Gniłej Lipy. Rzędne wysokości, na których występują badane formy kurhanowe, wynoszą około 400 m n.p.m. Na całym analizowanym obszarze rzędne mieszczą się w przedziale 271-400 m n.p.m. Najniższe wysokości odnotowano na równinie zalewowej. Rozpiętość nachylenia stoków na badanym obszarze wynosi od 0,35° na płaskowyżach do 17° na zazwyczaj stromych stokach dolin rzecznych wciętych w pokrywę lessową.

8.2 Układ przestrzenny cmentarzyska

Na stanowisku udokumentowano dwa kurhany (nr 225 i 226), usytuowane w odległości 220 m od siebie (ryc. 8.3, ryc. 8.4). Pierwszy z kopców położony jest na wypłaszczeniu części wierzchowinowej, drugi w na stoku schodzącym do dopływu Bołotnej. Ze względu na zniszczenie kurhanu lub brak dostępu (gęste krzewy) nie wykonano planów sytuacyjno-wysokościowych.

Rycina 8.3: Janczyn. Cyfrowy model wysokościowy cmentarzyska

Rycina 8.4: Janczyn. Usytuowanie kurhanów na mapie satelitarnej (Yandex)

Kurhan 225 (ryc. 8.5) znajdował się 220 m na E od kopca 226, na wysokości 391 m n.p.m. Współrzędne geograficzne: N – 49°33’792’’; E – 024°40’631’’. Kurhan rozorany, porośnięty drzewami; wzniesiono na nim kapliczkę. Kształt owalny, 14 × 6 m, wysokość 1 m.

Rycina 8.5: Kurhan 225. Widok od SE (na lewo) i od S (na prawo)

Kurhan 226 (ryc. 8.6) był zlokalizowany 220 m na W od monumentu 225, na wysokości 358 m n.p.m. Współrzędne geograficzne: N – 49°33’810’’; E – 024°40’502’’. Kształt kolisty, średnica 10 m, wysokość 0,5 m. Porośnięty gęstymi krzewami.

Rycina 8.6: Kurhan 225. Widok od NE

8.3 Informacje archiwalne

Janczyn, powiat Przemyślany (wg Sulimirski 1968:130)

W 1933 r. dr Pasternak (Pasternak 1936, 172n.) zbadał kurhan na polu „Mohyłki”. Miał on 26 m średnicy i był silnie przeorany. W centrum nasypu, na głębokości 16 cm, znaleziono dwa silnie zniszczone szkielety w pozycji wyprostowanej. Były ułożone równolegle względem siebie i znajdowały się w odległości 2 m. W pobliżu stóp szkieletu położonego po lewej stronie (mężczyzny) znajdował się kubek o wysokości 6-7 cm i 10 cm średnicy, zdobiony ukośnymi kanelurami. Obok głowy drugiego szkieletu (kobiety) znajdował się niezdobiony kubek z wąską szyjką, mający 12,5 cm wysokości, mierzący 12,5 cm średnicy. Oba naczynia należą do kultury komarowskiej.

Materiały nie były publikowane.