4 Cmentarzysko w Bratkowcach/Bratkivcach (ryc. 4.1 i ryc. 4.2)

Rycina 4.1: Usytuowanie cmentarzyska w Bratkowcach na tle innych nekropoli kurhanowych

Rycina 4.2: Usytuowanie cmentarzyska w Bratkowcach - wideo

4.1 Charakterystyka środowiska geograficznego

Na omawianym stanowisku odkryto kurhan znajdujący się na SE od Podhorodnej (i jej dopływu), która uchodzi do Bystrzycy Nadwórniańskiej (ryc. 4.3 i ryc. 4.4). Jego lokalizacja związana jest z położonym stosunkowo nisko obszarem Wysoczyzny Bystrzycko-Przyłuckiej (w bardziej dokładnym podziale geomorfologicznym – Równiną Bystrzycką). Na omawianym obszarze najniższe wysokości, odnotowane w dolinach rzecznych, wynoszą 265 m n.p.m., a najwyższe, – występujące w strefach międzyrzeczy – 288 m n.p.m. Różnice wysokości bezwzględnej nie są duże i wynoszą około 23 m. Uwarunkowania hipsometryczne wynikają z charakteru procesów geologicznych oddziałujących na ten obszar, polegających na nierównomiernych tektonicznych ruchach zapadliskowych. Kotlinę Stanisławowską, ograniczoną Bystrzycą Sołotwińską i Woroną, cechuje zagłębianie się powierzchni, przy jednoczesnym podnoszeniu otaczających Wyżyn: Podolskiej i Przyłukwińskiej (Kravchuk 1999; Łanczont et al. 2002).

Rycina 4.3: Bratkowce. Cyfrowy model wysokościowy cmentarzyska

Wysoczyzna Bystrzycko-Przyłucka została zaklasyfikowana przez Kravchuka (1999) jako II terasa nadzalewowa, neoplejstoceńska. Jej powierzchnia o pagórkowatym, falistym charakterze powleczona jest osadami piasków grubych i żwirów oraz pokryta warstwą lessów. Dodatkową cechą omawianej równiny jest gęsta sieć rzeczna wynikająca z koncentracji linii spływu na tym nisko położonym, predestynowanym zapadliskowo obszarze. Można więc zauważyć, że na znacznej powierzchni opisywanego obszaru osady mają cechy transformacji w systemie fluwialnym. Wskaźnikiem zachodzących na tym obszarze procesów jest typ koryta obserwowany w dolinie Bystrzycy Nadwóriańskiej. Dolina reprezentuje układ wielokorytowy, świadczący o przeciążeniu transportowanym materiałem niesionym z obszarów górskich i podgórskich. Na stosunkowo płaskim terenie, jakim jest Równina Bystrzycka, rzeka cechuje się mniejszym spadkiem i wykazuje tendencję do dziczenia.

Na stanowisku Bratkowce zarejestrowano kurhan położony na E od dopływów Bystrzycy Nadwórniańskiej. Od E w podobnych odległościach znajdują się dopływy Uniawy. Przy ogólnej równinności obszaru kurhan znajduje się w strefie eksponowanej krajobrazowo, na wysokościach przekraczających 280 m n.p.m. Może to wynikać z niesprzyjających warunków środowiskowych, stosunkowo płaskiego i mało zróżnicowanego morfometrycznie obszaru Równiny Bystrzyckiej.

Rycina 4.4: Bratkowce. Usytuowanie kurhanu na mapie satelitarnej (Yandex)

4.2 Charakterystyka kurhanu

Kurhan 102 w Bratkowcach występuje samotnie w lesie grabowo-olchowym o trawiastym podszycie, na wysokości 276,5 m n.p.m. (ryc. 4.5). Współrzędne geograficzne: N – 48°50’165’’; E – 024°44’855’’. Kształt kolisty, średnica 26 m, wysokość 0,6 m (ryc. 4.6). Kopiec jest lekko wypłaszczony w partii centralnej, nie zaobserwowano większych zniszczeń. Wykonano badania geomagnetyczne.

Rycina 4.5: Kurhan 102. Widok od strony E

Rycina 4.6: Kurhan 102. Plan sytuacyjno-wysokościowy i przekrój

4.3 Badania geomagnetyczne

Pojedynczy kurhan w Bratkowcach (nr 102) zbadano w kwietniu 2015 r., w ramach siatki pomiarowej składającej się z czterech poligonów pomiarowych (gridów) o wymiarach 20 × 20 m, która łącznie obejmowała teren o powierzchni 0,16 ha. Teren ten w całości porośnięty był lasem liściastym, niemniej jednak zarówno dość duże odległości pomiędzy drzewami, jak i brak gęstej roślinności przyziemnej umożliwił zarejestrowanie samej mogiły, mającej rozległy, ale płaski nasyp, wraz z szerokim kontekstem (ryc. 4.7).

Rycina 4.7: Bratkowce. Usytuowanie obszaru badań geomagnetycznych

Kurhan bardzo dobrze rysuje się na obrazie wynikowym prospekcji magnetometrycznej i wyraźnie oddziela się od otoczenia o bardzo jednolitym polu magnetycznym (ryc. 4.8). Badania geofizyczne umożliwiły dość precyzyjne odczytanie obecnych wymiarów nasypu, który w rzeczywistości płynnie przechodzi w otoczenie (ryc. 4.9). Ma on kolisty kształt o średnicy wynoszącej nieco ponad 20 m. Szczególną uwagę zwraca wielość i skomplikowany układ przestrzenny anomalii magnetycznych odnotowanych w obrębie nasypu. Liczne, wysokie i punktowo rozłożone sygnały są otoczone połaciami o zdecydowanie niższej wartości pola magnetycznego. Mają one jednak wyraźną, często anormalną, dipolową strukturę, co pozwala twierdzić, że są generowane przez przedmioty metalowe. Niemniej jednak wciąż możliwe jest wskazanie pojedynczej anomalii potencjalnie związanej z pierwotną konstrukcją kurhanu. Jest nią ciąg o podwyższonej magnetyczności względem otoczenia, mający kształt pierścienia otaczającego centrum kopca. Cechują go wartości wahające się w przedziale 2-3 nT, co czyni go słabszym od opisanych wcześniej silnie spolaryzowanych anomalii. Dodatkowo nie wykazuje on intensywnego maksimum ujemnego we wszystkich sektorach nasypu oprócz części SE, co pozwala sądzić, że jest to w większości efekt magnetyzacji indukcyjnej. Być może mamy tu do czynienia z rowkiem dookolnym lub innego rodzaju koncentracją materiału o wysokiej podatności magnetycznej. Co więcej, anomalia ta jest otoczona od zewnątrz pasem o niższej wartości pola magnetycznego, co skłania do poglądu, że najbardziej peryferyjną warstwę nasypu tworzy wyjałowiony ze związków mineralnych materiał ziemny.

Rycina 4.8: Obraz wynikowy pomiarów magnetometrycznych kurhanu nr 102 na stanowisku Bratkowce (gradientometr Bartington Fluxgate Grad 601-1; poligon pomiarowy: 20 × 20 m, gęstość próbkowania na rozstaw transektów: 0,25 × 1,0 m, interpolowana do 0,25 × 0,5 m; realne wartości pola magnetycznego skompresowane w skali szarości do zakresu -5 – +5nT)

Z uzyskanych przed rozpoczęciem badań informacji wynika, że omawiana mogiła była najpewniej eksplorowana w przeszłości, a obserwowane w terenie wzniesienie jest wyłącznie pozostałością nie w pełni zniszczonego nasypu. Niemniej jednak realny zakres tych prac nie jest znany. Można zatem uznać, że niejednolity charakter pola magnetycznego emitowanego w obrębie kurhanu jest wynikiem tychże wykopalisk, po których dodatkowo pozostały metalowe odpady. Przemieszanie warstw gruntu, o niezachwianej przez stulecia stratygrafii, spowodowało zaburzenie indukcyjnego pola magnetycznego, zwłaszcza jeżeli wybrana ziemia później trafiła ponownie w to samo miejsce. W tym czasie mogła ona nabrać nowych, wzbudzonych zewnętrznie, właściwości magnetycznych. Przedstawione wyniki wymagają jednak konkretyzacji i weryfikacji na drodze dalszych badań.

Rycina 4.9: Obraz wynikowy pomiarów magnetometrycznych kurhanu nr 102 na stanowisku Bratkowce z zaznaczonymi anomaliami opisywanymi w tekście. (i) przybliżony zakres przestrzenny kurhanu, (ii) przybliżony zakres przestrzenny pierścieniowatej anomalii, potencjalnie wskazującej wewnętrzny element konstrukcji kurhanu

4.4 Informacje archiwalne

Bratkowce, pow. Tyśmienica (eg Sulimirski 1968:130)

W 1935 r. dr J. Pasternak zbadał kurhan z pochówkiem ciałopalnym. Odkryto w nim naczynia typowe dla kultury komarowskiej oraz odłupek krzemienny.

Materiał nie został opublikowany.