13 Cmentarzysko w Oknianach/Viknianach (ryc. 13.1 i ryc. 13.2)

Rycina 13.1: Usytuowanie cmentarzyska w Oknianach na tle innych nekropoli kurhanowych

Rycina 13.2: Usytuowanie cmentarzyska w Oknianach - wideo

13.1 Charakterystyka środowiska geograficznego (Okniany i Tłumacz)

Nekropole w Oknianach i Tłumaczu położone są po prawej stronie Dniestru, około 1-1,5 km od siebie. Geomorfologicznie jest to region Wyżyny Podolskiej, która na opisywanym obszarze przybiera charakter górzysto-pagórkowatej wyżyny, pociętej prawobrzeżnymi dopływami Dniestru. Najwyższe wzniesienia tej części wyżyny nazywane są Czartowymi Górami, albo Balahorami i cechują się wydłużeniem o orientacji południkowej. Opływa je od zachodu rzeka Tłumacz, a od wschodu niewielki dopływ Dniestru – Sołonycia, która bierze początek ze źródła o nazwie Okno (stąd Okniany) i już po trzech kilometrach uchodzi do Dniestru. Rzeki te cechują się dużymi spadkami i znaczną siłą erozji.

Tak, jak na całym obszarze Wyżyny Podolskiej, podłoże geologiczne stanowią skały krystaliczne, granity i gnejsy, które przykrywają skały młodsze. W stratygrafii wyraźnie zaznaczają się skały mezozoiku, górnej jury i kredy. Bardzo ważnym okresem w rozwoju geologicznym obszaru jest neogen, w którym w płytkim morzu powstawały piaski, piaskowce, wapienie, ale przede wszystkim mioceńskie gipsy i iły. Miąższość warstw neogeńskich wynosi nawet 100-200 m. Dopiero te warstwy przykrywają osady lessowe.

Specyfiką opisywanej części Podola są tzw. „okna”, „wertepy” lub „howdy”. Tymi różnymi nazwami określa się zagłębienia, obniżenia terenu powstałe na skutek procesów krasowych w skałach gipsowych. Woda rozpuszczając skały gipsowe, tworzy próżnie, a po pewnym czasie zapada się strop takiej formy i powstaje obniżenie o kształcie lejkowatym, o przeciętnej głębokości 6-10 m i podobnej średnicy, ale zdarzają się też formy większe. Opisywane zagłębienia spotyka się dość często w rejonie Oknian i Tłumacza (Czeppe et al. 1969).

Dla obszaru Podola charakterystyczne są powolne ruchy wznoszące uwarunkowane tektoniką. Ich skutki można zaobserwować w dolinach rzecznych. Od Niżniowa zaczyna się jarowy, kanionowy odcinek Dniestru, który charakterystyczny jest dla opisywanego obszaru, a ukształtowany został w głównie w plejstocenie. W strefach krawędziowych dolin dobrze rozwinięta jest sieć wąwozów, zarówno młodych wciętych i wąskich, jak i starych typu „bałki”. W zależności od głębokości wcięć dolinnych, w ich przekrojach odsłaniają się albo granity, ale znacznie częściej leżące na nich wapienie kredowe z licznymi koralowymi skamieniałościami (Gudowski 2016).

Cmentarzyska w Tłumaczu i Oknianach zajmują garb pomiędzy dwoma dopływami Dniestru. Garb jest niższy i węższy w części północnej, gdzie skupisko kurhanów jest bardziej liczne, natomiast szerszy i wyższy w części południowej, gdzie odnotowano dwa kurhany (Tłumacz). Rozpiętość wysokości pomiędzy dnami dolin rzecznych a wyniesieniami mieści się w przedziale od 243 do 359 m n.p.m. Kurhany w rejonie Tłumacza położone są na rzędnej około 359 m n.p.m., natomiast kopce w rejonie Oknian zajmują bardziej połogie i wypłaszczone partie stokowe, na rzędnej 340-345 m n.p.m. Rozpiętość nachylenia stoków na badanym obszarze jest dość znaczna: od 0,32° w dnach dolin i płaskich wierzchołków garbów międzydolinnych do prawie 12° na stromych, podciętych zboczach dolin jarowych.

13.2 Układ przestrzenny cmentarzyska i charakterystyka kurhanów

Nekropola w Oknianach składa się z dwóch grup kurhanów wzniesionych na wzgórzu, będącym fragmentem wododziału między rzeką Tłumacz na zachodzie i bezimiennymi ciekiem na wschodzie (ryc. 13.3, ryc. 13.4). Skupiska kopców znajdują się w odległości około 3 km na E od koryta Tłumacza. Pierwsze tworzy siedem kopców (nr 81, 88-92 i 165) usytuowanych liniowo na osi NW – SE na długości 150 m. Drugi klaster, złożony z 13 tumulusów (nr 82-87, 95-101) cechuje się bardziej zaglomerowaną aranżacją, w której ramach można wyróżnić kurhany tworzące krótsze układy liniowe o kierunku NW – SE i NW – SE.

Rycina 13.3: Okniany. Cyfrowy model wysokościowy cmentarzyska (po lewej). Okniany. Cyfrowy model wysokościowy cmentarzyska z numeracją kurhanów (numeracja tylko w badanej części nekropoli) (po prawej).

Rycina 13.4: Okniany. Usytuowanie cmentarzyska na mapie satelitarnej (Yandex)

I grupa kurhanowa

Kurhan 81 (ryc. 13.5, ryc. 13.6) znajduje się przy drodze polnej, na skraju lasu, na NW skraju grupy monumentów, na nieznacznym skłonie wzniesienia o ekspozycji W. Został on wzniesiony na wysokości 340 m n.p.m., w odległości 35 m na NE od kurhanu 92. Współrzędne geograficzne: N – 48°52’635’’; E – 025°03’618’’. Kształt kolisty, średnica 15 m, wysokość 0,5 m. Nasyp porastają drzewa i krzewy.

Rycina 13.5: Kurhan 81. Widok od S

Rycina 13.6: Kurhan 81. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 88 (ryc. 13.7) zarejestrowano w centralnej części omawianej grupy, w odległości 75 m na SE od kopca 81, między kurhanami 89 od SE i 165 od W, w odległości 15 m od pierwszego z nich i 25 m od drugiego. Wzniesiono go na wysokości 341,5 m n.p.m.. Współrzędne geograficzne: N – 48°52’615’’; E – 025°03’677’’. Kształt kolisty, średnica 15 m, wysokość 0,5 m. Nasyp porastają drzewa i krzewy.

Rycina 13.7: Kurhan 88. Widok od S

Kurhan 89 (ryc. 13.8) udokumentowano w SE części opisywanej grupy kopców, na wysokości 341,5 m, w odległości 25 m na NW od kurhanu 90 i 15 m na SW od kopca 91. Współrzędne geograficzne: N – 48°52’606’’; E – 025°03’688’’. Kształt kolisty, średnica 15 m, wysokość 0,5 m. Porośnięty przez drzewa i krzewy.

Rycina 13.8: Kurhan 89. Widok od SW

Kurhan 90 (ryc. 13.9) odnotowano na SE skraju grupy, w odległości 25 m na SE od kopca 89 i 23 m na S od kurhanu 91, na wysokości 343,5 m n.p.m.. Współrzędne geograficzne: N – 48°52’597’’; E – 025°03’712’’. Kształt kolisty, średnica 15 m, wysokość 1,5 m. Nasyp porastają drzewa i krzewy.

Rycina 13.9: Kurhan 90. Widok od W

Kurhan 91 (ryc. 13.10) – badany w latach 30 XX w. – zarejestrowano na NE skraju grupy, w odległości 15 m na NW od kopca 89 i 23 m na N od kurhanu 90, na wysokości 343,5 m n.p.m. Współrzędne geograficzne: N – 48°52’614’’; E – 025°03’707’’. Widoczny kolisty wykop o średnicy około 10 m. Porośnięty przez drzewa i krzewy.

Rycina 13.10: Kurhan 91. Widok od E

Kurhan 92 (ryc. 13.11) udokumentowano w NW części grupy, na wysokości 340 m n.p.m, w odległości 35 m na SW od kurhanu 81 i 5 m na NW od kopca 165. Współrzędne geograficzne: N – 48°52’622’’; E – 025°03’645’’. Kształt kolisty, średnica 15 m, wysokość 0,5 m. Nasyp porastają drzewa i krzewy.

Rycina 13.11: Kurhan 92. Widok od SW

Kurhan 165 (ryc. 13.12) odnotowano środkowo-północnej partii opisywanego skupiska kopców, na wysokości 340,5 m n.p.m., 5 m na SE od kurhanu 92. Współrzędne geograficzne: N – 48°52’618’’; E – 025°03’646’’. Kształt kolisty, średnica 13 m, wysokość 0,4 m. Porośnięty przez drzewa i krzewy.

Rycina 13.12: Kurhan 165. Widok od S

II grupa kurhanowa

Kurhan 82 (ryc. 13.13, ryc. 13.14) znajduje się na S skraju grupy, na łagodnym stoku wzniesienia o ekspozycji SW, na wysokości 349 m n.p.m. Wraz z kopcami 83 i 84 tworzy linię monumentów zorientowaną na osi NE – SW. Jest usytuowany w odległości 20 m na SW od mogiły 83. Współrzędne geograficzne: N – 48°52’482’’; E – 025°03’862’’. Kształt kolisty, średnica 12 m, wysokość 1 m. Porośnięty przez drzewa i krzewy.

Rycina 13.13: Kurhan 82. Widok od S

Rycina 13.14: Kurhan 82. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 83 (ryc. 13.15) – badany w latach 30 XX w.? – odkryto na SE skraju grupy kopców, na wysokości 349,5 m n.p.m., między kurhanami 82 i 84, w odległości 20 m na NE od pierwszego z nich i 24 m na SW od drugiego. Współrzędne geograficzne: N – 48°52’489’’; E – 025°03’880’’. Kształt kolisty, pierwotna średnica około 10 m. Porośnięty przez drzewa i krzewy. W nasypie widoczne są regularne wkopy.

Rycina 13.15: Kurhan 83. Widok od SE

Kurhan 84 (ryc. 13.16) – badany w latach 30 XX w.? – odnotowano na środkowo-wschodniem skraju grupy, na wysokości 350 m n.p.m., na E skraju liniowego układu trzech kopców, w odległości 24 m na NE od kurhanu 83. Współrzędne geograficzne: N – 48°52’503’’; E – 025°03’897’’. Monument całkowicie rozkopany.

Rycina 13.16: Kurhan 84. Widok od NW

Kurhan 85 (ryc. 13.17, ryc. 13.18) – badany w latach 30 XX w.? – udokumentowano w centralno-zachodniej części skupiska kopców, na wysokości 349 m n.p.m., na SE skraju grupy kopców. Wraz z kurhanami 97-99 tworzy układ linearny o orientacji NW – SE. Znajduje się 12 m na E od mogiły 96 i 25 m na SE od kurhanu 97. Współrzędne geograficzne: N – 48°52’507’’; E – 025°03’836’’. Kształt kolisty, średnica 26 m, wysokość 2,5 m. Porośnięty przez drzewa i krzewy. W nasypie duży, regularny wkop.

Rycina 13.17: Kurhan 85. Widok od E

Rycina 13.18: Kurhan 85. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 86 (ryc. 13.19) – badany w latach 30 XX w.? – zarejestrowano w S części skupiska kopców, na wysokości 349,5 m n.p.m. Znajduje się 3 m na W od kurhanu 87 i 20 m na SE od kopca 85. Współrzędne geograficzne: N – 48°52’499’’; E – 025°03’857’’. Kształt kolisty, średnica 12 m, wysokość 1 m. Porastają go drzewa i krzewy. W nasypie widoczny jest duży wkop o średnicy 4 m.

Rycina 13.19: Kurhan 86. Widok od E

Kurhan 87 (ryc. 13.20) – badany w latach 30 XX w. – udokumentowano w S części klastra kopców, na wysokości 349,5 m n.p.m.. Znajduje się 3 m na E od kurhanu 86 i 14 m na NW od kopca 83. Współrzędne geograficzne: N – 48°52’498’’; E – 025°03’866’’. Tumulus całkowicie rozkopany. Orientacyjna średnica ponad 10 m.

Rycina 13.20: Kurhan 87. Widok od S

Kurhan 95 (ryc. 13.21) – badany w latach 30 XX w.? – znajduje się na W skraju omawianej grupy monumentów, na wysokości 348,5 m n.p.m. Jest zlokalizowany 14 m na NW od kurhanu 96. Współrzędne geograficzne: N – 48°52’519’’; E – 025°03’808’’. Kształt kolisty, średnica 20 m, wysokość 0,5 m. Porośnięty przez drzewa i krzewy. W nasypie widoczne dwa wkopy.

Rycina 13.21: Kurhan 95. Widok od NW

Kurhan 96 (ryc. 13.22) odkryto na W skraju skupiska kopców, na wysokości 348 m n.p.m. Jest usytuowany 14 m na SE od kurhanu 95 i 17 m na W od kopca 85. Współrzędne geograficzne: N – 48°52’509’’; E – 025°03’815’’. Kształt kolisty, średnica 10 m, wysokość 0,4 m. Mocno zarośnięty młodnikiem.

Rycina 13.22: Kurhan 96. Widok od SE

Kurhan 97 (ryc. 13.23) udokumentowano w centralnej partii omawianej koncentracji kopców, na wysokości 350 m n.p.m.. Wraz z mogiłami 85, 98 i 99 tworzy układ linearny zorientowany na osi NE – SW. Znajduje się 25 m na NW od kurhanu 85 i 20 m na SW od kopca 98. Współrzędne geograficzne: N – 48°52’516’’; E – 025°03’863’’. Kształt kolisty, średnica 20 m, wysokość 0,8 m. Porośnięty przez drzewa i krzewy. W nasypie widoczny jest wkop w sektorze E.

Rycina 13.23: Kurhan 97. Widok od E

Kurhan 98 (ryc. 13.24) znajduje się w centralno-wschodniej części grupy kopców, na wysokości 350,5 m n.p.m. Współtworzy on z mogiłami 85, 97 i 99 liniową aranżację zorientowaną na osi NE – SW (drugi kurhan od strony E). Znajduje się między tumulusami 97 i 99, w odległości 20 m na NE od pierwszego i 26 m na SE od drugiego. Współrzędne geograficzne: N – 48°52’524’’; E – 025°03’885’’. Porośnięty przez drzewa i krzewy. Kształt kolisty, średnica 8 m, wysokość 0,3 m.

Rycina 13.24: Kurhan 98. Widok od NW

Kurhan 99 (ryc. 13.25) zarejestrowano we E części koncentracji monumentów, na wysokości 351 m n.p.m. Jest on zlokalizowany na E skraju liniowego układu kopców, zorientowanego na osi NE – SW, w odległości 26 m na NW od kurhanu 98. Współrzędne geograficzne: N – 48°52’533’’; E – 025°03’915’’. Kształt kolisty, średnica 20 m, wysokość 0,4 m. Porośnięty przez drzewa i krzewy. W nasypie widoczny jest wkop.

Rycina 13.25: Kurhan 99. Widok od S

Kurhan 100 (ryc. 13.26) odnotowano N części opisywanego skupiska, na wysokości 350,5 m n.p.m., 24 m na NE od kurhanu 98 i 35 m na NW od kopca 90. Współrzędne geograficzne: N – 48°52’533’’; E – 025°03’915’’. Kształt kolisty, średnica 8 m, wysokość 0,3 m. Porośnięty przez drzewa i krzewy. W nasypie widoczny wkop rabunkowy.

Rycina 13.26: Kurhan 100. Widok od SE

Kurhan 101 (ryc. 13.27) zarejestrowano w N części opisywanego skupiska, z dala od innych kopców, na wysokości 350,5 m n.p.m., 68 m na N od kurhanu 100. Współrzędne geograficzne: N – 48°52’582’’; E – 025°03’880’’. Kształt kolisty, średnica 10 m, wysokość 0,3 m. Porośnięty przez drzewa i krzewy. W nasypie jest widoczny wkop rabunkowy.

Rycina 13.27: Kurhan 101. Widok od S

13.3 Badania geomagnetyczne

W kwietniu 2015 r. spośród kurhanów położonych w obrębie cmentarzyska w Oknianach zbadano dwie mogiły (nr 81 i 85). Zostały one wybrane do tego celu ze względu na dobry stan zachowania oraz nieduże rozmiary, zwłaszcza wysokość, pozwalające na efektywne zarejestrowanie ich na obrazie wraz z pobliskim kontekstem. Mogiły rozpoznano w ramach dwóch niezależnych płaszczyzn pomiarowych. Pierwszy z kurhanów objęto sześcioma, a drugi czterema gridami o wymiarach 10 × 10 m. Łącznie zbadana powierzchnia wynosi 0,1 ha (ryc. 13.28).

Rycina 13.28: Okniany. Usytuowanie obszaru badań geomagnetycznych (kurhan 81) (po lewej). Okniany. Usytuowanie obszaru badań geomagnetycznych (kurhan 85) (po prawej).

Obraz wynikowy magnetometrii uzyskany dla kurhanu nr 81 ukazuje niewielkie zróżnicowanie pola magnetycznego emitowanego w miejscu położenia kopca względem otoczenia (ryc. 13.29, ryc. 13.28). Większość wartości mieści się w przedziale od -1 do 1nT, a sam zarys kurhanu może być wyróżniony jedynie na podstawie wąskiej i okrężnej anomalii o magnetyczności podniesionej do poziomu około 2 nT, której południowy nie jest wyraźny (ryc. 13.29). Wewnątrz tak obrysowanej przestrzeni znajduje się jeszcze nieregularna w zarysie anomalia o dodatnim maksimum, sięgającym około 4 nT, która jednak jest trudna do zinterpretowania. W ramach całej siatki pomiarowej zidentyfikowano wiele sygnałów w postaci normalnie lub anormalnie spolaryzowanych dipoli (wskazujących na magnetyzację szczątkową), których szczególna koncentracja przypada w NW gridzie. Prawdopodobnie bierze się ona z nagromadzenia tam współczesnych przedmiotów o wysokiej zawartości tlenków żelaza. W tym kontekście warto zauważyć, że omawiany kurhan od W sąsiadował z drogą leśną, przy której zaobserwowano wiele porzuconych śmieci, najpewniej emitujących wspomniane anomalie.

Rycina 13.29: Obraz wynikowy pomiarów magnetometrycznych kurhanu nr 81 na stanowisku Okniany (gradientometr Bartington Fluxgate Grad 601-1; poligon pomiarowy: 10 × 10 m; gęstość próbkowania na rozstaw transektów: 0,25 × 0,5 m, interpolowana do 0,25 × 0,25 m; realne wartości pola magnetycznego skompresowane w skali szarości do zakresu -5 – +5nT) (po lewej). Obraz wynikowy pomiarów magnetometrycznych kurhanu nr 81 na stanowisku Okniany z zaznaczonymi anomaliami opisywanymi w tekście (po prawej)

Kolejna z przebadanych mogił (nr 85), podobnie jak pierwsza, nie ma na obrazie wynikowym wyraźnie zarysowanego zasięgu, lecz tym razem materiał, z którego została usypana, przejawia silniejszą podatność magnetyczną (ryc. 13.30, ryc. 13.28). Krawędź nasypu płynnie przechodzi w tło magnetyczne otoczenia, a środek kurhanu wyróżnia jedynie niejednorodna pod względem poziomu magnetyzacji i nieregularna w zarysie anomalia, która prawdopodobnie jest wydłużona na osi W – E i ma niewielkie rozgałęzienie w kierunku północnym (ryc. 13.30). Poziom jej magnetyzacji w pewnych miejscach osiąga nawet 5 nT. Chociaż jej skomplikowany zarys jest trudny do wyjaśnienia, to można założyć, że środkową część nasypu wypełnia materiał ziemny o podwyższonej podatności magnetycznej, poddany magnetyzacji indukcyjnej. W samym centrum obrazu, podobnie zresztą jak w częściach skrajnie północnej i wschodniej, odnotowano silne sygnały o wyraźnej polaryzacji. Odróżniają się one od poziomu magnetyzacji otoczenia i prawdopodobnie są emitowane przez obiekty o dużej zawartości minerałów ze związkami żelaza. Najprawdopodobniej ich źródłami są przedmioty lub obiekty o współczesnym pochodzeniu (np. wyroby żelazne lub pozostałości ognisk).

Rycina 13.30: Obraz wynikowy pomiarów magnetometrycznych kurhanu nr 85 na stanowisku Okniany (gradientometr Bartington Fluxgate Grad 601-1; poligon pomiarowy: 10 × 10 m; gęstość próbkowania na rozstaw transektów: 0,25 × 0,5 m, interpolowana do 0,25 × 0,25 m; realne wartości pola magnetycznego skompresowane w skali szarości do zakresu -5 – +5nT) (po lewej). Obraz wynikowy pomiarów magnetometrycznych kurhanu nr 85 na stanowisku Okniany z zaznaczonymi anomaliami opisywanymi w tekście (po prawej)

13.4 Informacje archiwalne

Okniany, powiat Tłumacz (wg Sulimirski 1968:152-153)

Około 20, dobrze widocznych kurhanów znajdowało się w lesie i na przylegających do niego polach. Jeden z nich (I) został przebadany przeze mnie w 1934 r., drugi zaś (II) przez pannę I. Siwek, w tym samym czasie. Wydobyte przedmioty trafiły do Instytutu Prehistorycznego Uniwersytetu Lwowskiego.

Kurhan I (Sulimirski 1968, Plan 38:2). Znajdował się w lesie „Rososz”, miał około 22 m średnicy i około 2 m wysokości. W pobliżu centrum, na szczycie nasypu, znaleziono topór bojowy (d) typu x-4 (Sulimirski 1968, Fig. 13:7), wykonany z granitu, o długości 10,5 cm. W środkowej części, pod nasypem, na próchnicy pierwotnej, zarejestrowano pochówek. Był on ułożony na NE względem centrum kurhanu i zagłębiony na 70 cm w dawny humus, którym był czarnoziem. Jedynie w kilku miejscach sięgał żółtej warstwy poniżej czarnoziemu, stąd trudno było określić kontur jamy. Miał on wymiary 3 m × 2 m i znajdował się na osi SE – NW. Nie natrafiono na ślady szkieletu; na dnie spoczywało jedynie kilka odłupków krzemiennych (e), niektóre z nich były obrobione. Nad jamą grobową, prawdopodobnie w jego drewnianym pokryciu, znaleziono dary grobowe; w części wschodniej, w odległości 1 m od siebie, stały dwa naczynia, zdobiony odciskiem sznura kubek (Zapfenbecher) (Sulimirski 1968, Plate 9:14) o wysokości 16 cm, średnicy 13,5 cm, czerwonawego koloru, słabo wypalony, kruchy, oraz całkowicie zgnieciony puchar (zapewne) (b), ciemnego koloru, który się rozpadł. W centrum leżał mały topór bojowy, dobrze wykonany, z zielonego kamienia (c) typu y-3, o długości 7 cm. Dwa pozostałe topory bojowe znajdowały się blisko siebie, w zachodniej części tego obszaru; jeden z nich (j-2) typu x-2 (Sulimirski 1968, Fig. 13:4), o długości 10 cm, był dobrze wykonany i wypolerowany, z zielonego kamienia, drugi zaś (j-1), typu x-2, długi na 9 cm, wykonany z ciemnego kamienia (granit?), był niewykończony i niepolerowany.

Na zewnątrz grobu, około 2 m na północny wschód od niego, na warstwie próchnicy pierwotnej leżały trzy duże wapienie (g), a 1,5 m na W od nich znaleziono grocik krzemienny (k). Jakieś 2 m na południowy zachód od grobu, na dawnym humusie leżało kilka otoczaków, tworząc linię prostą (h), a 2 m od nich, na tym samym poziomie, odkryto krzemienny grocik strzały (f). W różnych partiach nasypu znaleziono kilka odłupków krzemiennych.

Kurhan II (ryc. 13.31; Sulimirski 1968, Plan 38:1). Znajdował się w lesie „Kamienne Laski”, miał 20 m średnicy i 2 m wysokości. W górnej części nasypu odkryto wiele niecharakterystycznych krzemieni. Sam nasyp sięgał głębokości 1,30-1,40 cm i spoczywał na dawnym, rozłożonym czarnoziemie, koloru brązowego, o miąższości 60-70 cm, który stopniowo przechodził w żółty less. Wydobyto 11 naczyń, które lekko zagłębione w próchnicę pierwotną, tworzyły dwie odrębne grupy. Pierwsza grupa, ewidentne dary grobowe jednego pochówku, składała się z czterech naczyń: misy z dwoma małymi uchami (c) (ryc. 13.32; Sulimirski 1968, Plate 16:16), leżącej około 50 cm na W od centrum nasypu; 1,2 m na N od niej odkryto misę (d) (ryc. 13.33; Sulimirski 1968, Plate 16:15 lub 18:15), a około 60-70 cm na W od misy „c” stały dwa tulipanowate garnki (a, b) jeden nad drugim (ryc. 13.34:1, ryc. 13.35; Sulimirski 1968, Fig. 28:3; Plate 18:6). Druga grupa zagłębionych naczyń, która prawdopodobnie wyznacza drugi pochówek, znajdowała się na E od centrum kurhanu; około 2 m na E od naczynia „c” natrafiono na naczynie „g”, prawdopodobnie tulipanowaty garnek, z którego zachowała się jedynie dolna partia, górna zaś została bezpowrotnie zniszczona (ryc. 13.36). Na S od niego leżała misa „v” (ryc. 13.37; Sulimirski 1968, Plate 16:15 lub 18:15) i duży tulipanowaty garnek „f” (ryc. 13.38; Sulimirski 1968, Plate 18:4), 50 cm na W od misy. Około 1 m na południowy zachód od naczynia „v” znajdowała się grupa trzech naczyń: waza z dwoma uchami „h” (ryc. 13.39; Sulimirski 1968, Plate 17:11), puchar z uchem „i” (ryc. 13.40; Sulimirski 1968, Plate 17:9) i kolejna waza z dwoma uchami „l” (ryc. 13.34:2; Sulimirski 1968, ryc. 28:1). Obok tych naczyń znaleziono kilka skorup (e). W pobliżu ceramiki odkryto również trzy grociki, lecz w raporcie nie oznaczono miejsca na planie. Dwa z nich miały typowy, trójkątny kształt, z delikatnie wklęsłą podstawą, natomiast trzeci wykonano z wióra (Sulimirski 1968, Plate 9:20, 21, 30).

Rycina 13.31: Okniany. Zdigitalizowany plan kurhanu II (Sulimirski 1968, Plan 38:1)

Rycina 13.32: Waza typu W22b, zdobiona na brzuścu dwoma poziomymi liniami rytymi, poniżej dookolnie – szerokimi, pionowymi żłobkami. Krawędź pogrubiona, prosto ścięta, dno wyodrębnione, ucha poziomo przekłute. Domieszka tłuczonego kamienia i krzemienia. H – 12 cm, R1 – 18,4 cm, R2 – 17,4 cm, R3 – 20,3 cm, R4 – 7,8 cm

Rycina 13.33: Misa typu M21, zdobiona dookolnie pod krawędzią klinowatymi, pionowymi nakłuciami, pod nimi trzema poziomymi liniami rytymi, na brzuścu – pionowymi, klinowatymi liniami rytymi. Krawędź prosto ścięta, dno niewyodrębnione. Domieszka tłuczonego kamienia i krzemienia. H – 8,6 cm, R1 – 15 cm, R3 – 17 cm, R4 – 8 cm

Rycina 13.34: 1 – garnek typu G111, zdobiony na szyjce poziomą listwą plastyczną i umieszczonym na niej ukośnym guzem plastycznym („szpuntem”). Krawędź ścięta prosto, dno wyodrębnione. H – 18,2 cm, R1 – 13,6 cm, R2 – 13,4 cm, R3 – 16 cm, R4 – 8,5 cm. 2 – waza typu W22c (z uchami), zdobiona pod krawędzią poziomą linią rytą, na brzuścu – dwiema poziomymi liniami rytymi i zwisającymi z nich, rytymi trójkątami zaszrafowanymi ukośnymi liniami rytymi. Krawędź zaokrąglona, dno niewyodrębnione, ucha typu ansa lunata. H – 13 cm (bez uch), 14 cm (z uchami), R1 – 13,5 cm, R2 – 12,2 cm, R3 – 16,5 cm, R4 – 7,3 cm

Rycina 13.35: Garnek typu G111, zdobiony na szyjce poziomą listwą plastyczną. Krawędź zaokrąglona, dno niewyodrębnione. Domieszka tłuczonego kamienia i krzemienia. H – 11 cm, R1 – 10,5 cm, R2 – 9,5 cm, R3 – 10,5 cm, R4 – 6 cm

Rycina 13.36: Naczynie zachowane częściowo (garnek?), niezdobione. Dno niewyodrębnione. Domieszka tłuczonego kamienia i krzemienia. R4 – 5,5 cm

Rycina 13.37: Puchar typu P1, niezdobiony. Krawędź ścięta prosto, dno lekko wyodrębnione. Domieszka tłuczonego kamienia i krzemienia. H – 12 cm, R1 – 15 cm, R4 – 8,5 cm

Tulipanowaty garnek „a” (Sulimirski 1968, Fig. 28:3) miał 19 cm wysokości, 16,5 cm średnicy, był koloru czerwonawego, bardzo kruchy, jego ornament składał się z nisko podniesionych listewek wokół górnej partii brzuśca, z czterema ukośnymi uchwytami umieszczonymi w równych odległościach. Drugi tulipanowaty garnek „b” miał 12,5 cm wysokości, 11,5 cm średnicy i był zaopatrzony w podobnie niską listwę w dolnej partii szyjki. Trzeci i największy garnek tulipanowaty „f” (Sulimirski 1968, Plate 18:4) miał 25,4 cm wysokości, 20 cm średnicy, płaski wylew, brązowawy kolor i w dolnej partii szyjki był zaopatrzony w podniesioną listwę. Misa „c” (Sulimirski 1968, Plate 16:16) miała 12,5 cm wysokości, 20 cm średnicy, dwa poziome ryty na styku szyjki i brzuśca oraz dwa poziomo perforowane uszka. Brzusiec pokryty był pionowym żłobkowaniem. Naczynie „g” było prawdopodobnym małym, tulipanowatym garnkiem, z którego pozostało jedynie dno o średnicy 5 cm. Było ono bardzo kruche, jak pozostałe naczynia i tak samo jak one wykonane z mocno wymieszanej gliny. Waza „h” (Sulimirski 1968, Plate 17:11) miała 13,7 cm wysokości i 19-20 cm średnicy; zaopatrzona była w dwa duże uchwyty. Szyjkę pokryto dwoma równoległymi rytami i umieszczoną między nimi linią nakłuwanych punktów. Podobna listwa znajdowała się na szyjce, podczas gdy poniżej widoczny był rząd rytych trójkątów. Druga waza z dwoma uchami „l”, z której pozostało zaledwie kilka skorup, miała 13 cm wysokości, 16,5 cm średnicy (Sulimirski 1968, Fig. 28:1). Dwa poziome ryty podkreślały przejście szyjki w brzusiec, natomiast w jego górnej partii znajdował się rząd zakreskowanych trójkątów. Puchar z uchem „i” (Sulimirski 1968, Plate 17:9) miał 6,7 cm wysokości (8,7 cm wraz z uchem), 9,3 cm średnicy, był niezdobiony, koloru szaro-brązowego. Puchar „x” (ryc. 13.41; Sulimirski 1968, Plate 18:17) miał 4 cm wysokości, 5,5 cm średnicy i był niezdobiony.

Rycina 13.38: Garnek typu G111, zdobiony na szyjce poziomą listwą plastyczną. Krawędź pogrubiona, zaokrąglona, dno lekko wyodrębnione. Domieszka tłuczonego kamienia i krzemienia. H – 25,3 cm, R1 – 18,3 cm, R2 – 16,3 cm, R3 – 19,2 cm, R4 – 9,1 cm

Rycina 13.39: Waza typu W22c (z uchami), zdobiona pod krawędzią oraz na brzuścu dwiema poziomymi liniami rytymi, z nakłuciami między nimi, poniżej drugiej pary linii znajduje się dookolny rząd trójkątnych odcisków. Krawędź zaokrąglona, dno lekko wyodrębnione, ucha taśmowate, typu ansa lunata. Domieszka tłuczonego kamienia i krzemienia. H – 15,2 cm (bez uch), 16,8 cm (z uchami), R1 – 16,5 cm, R2 – 16,5 cm, R3 – 23 cm, R4 – 9 cm

Rycina 13.40: Kubek typu K22, niezdobiony. Krawędź zaokrąglona, dno wyodrębnione, ucho typu ansa lunata. Domieszka tłuczonego kamienia i krzemienia. H – 6,5 cm (bez ucha), 8,5 cm (z uchem), R1 – 7,8 cm, R2 – 7,3 cm, R3 – 9,6 cm, R4 – 4,5 cm

Rycina 13.41: Misa typu M21, niezdobiona. Krawędź ścięta prosto, dno niewyodrębnione. Domieszka tłuczonego kamienia i krzemienia. H – 5 cm, R1 – 6,1 cm, R4 – 3,9 cm

Brak oznaczenia dwóch pozostałych naczyń, nie określono pozycji naczynia „d” grupy zachodniej ani naczynia „v” grupy wschodniej. Jedno z nich (Sulimirski 1968, Plate 16:15) było misą o wysokości 8 cm i średnicy 16 cm, z płaskim wylewem; miało trzy horyzontalne ryty na szyjce wraz z pasmem pionowych nacięć. Brzusiec pokryty był ukośnymi nacięciami. Drugie naczynie (Sulimirski 1968, Plate 18:15) było niezdobionym garnkiem, z szerokim, płaskim dnem, prostymi ściankami, lekko rozszerzającymi się ku górze, wysokim na 9,5 cm, o średnicy 12 cm.

Grociki strzał miały 3 cm i 3,5 cm długości, trzeci z nich był zaostrzonym odłupkiem krzemiennym, o długości 3,5 cm.