11 Cmentarzysko w Krasowie/Krasivie (ryc. 11.1 i ryc. 11.2)

Rycina 11.1: Usytuowanie cmentarzyska w Krasowie na tle innych nekropoli kurhanowych

Rycina 11.2: Usytuowanie cmentarzyska w Krasowie - wideo

11.1 Charakterystyka środowiska geograficznego

Nekropola w Krasowie położona jest po prawej stronie rzeki Zubrze, która z kolei jest lewostronnym dopływem Dniestru. Zarówno Zubrze, jak i mniejsze jego dopływy, oraz dopływy Dniestru na tym terenie, mają przebieg południkowy. Rozczłonkowują one płaskowyże na garby i grzędy o wydłużonym, południkowym przebiegu. Kurhany wznoszono wzdłuż Zubrza na wysokościach od 331 do 398 m n.p.m. Różnica wysokości względnych pomiędzy najwyżej wyniesionymi partiami garbów a dnami dolin wynosi 100-120 m. Rzeki płyną więc głębokimi jarami. Świadczy o tym nachylenie stoków, które na powierzchniach garbów wynosi 0,55°, do 15° na zboczach dolin.

Pod względem regionalizacji geomorfologicznej obszar występowania kurhanów przynależy do Opola, które stanowi południowo-zachodnią część Wyżyny Podolskiej. Podole zbudowane jest w podłożu ze skał krystalicznych (granitów gnejsów), przykrytych skałami paleozoiku i mezozoiku, szczególnie górnej jury i kredy. Duże znaczenie na Płaskowyżu Podolskim odgrywają warstwy neogeńskie, których miąższość na badanym obszarze może wynosić 100-200 m. Dominują w nich piaski, piaskowce i wapienie, charakterystyczne dla płytkiego morza, ale występują w nich również gipsy i iły. Na osadach neogeńskich występuje warstwa lessów o znacznej miąższości, w którą wcinają się głęboko doliny rzeczne(Czeppe i in. 1969). Cechą Opola jest silne rozczłonkowanie dolinami rzecznymi. Najwyższe wzniesienie osiąga 413 m n.p.m., podkreślana jest w literaturze malowniczość regionu oraz jego przypominający góry krajobraz. Szczególnie okolice Zubrza nazywane są Szwajcarią Rozdolską (Rąkowski 2007). Rejon ów stał się wyjątkowy dla budowniczych kurhanów. Kurhany tworzą całe ciągi o układzie południkowym nawiązując do linii grzbietowej garbów. Znaczne długości ciągów kopców wynikają z opisywanej specyfiki geomorfologicznej terenu, którą wykorzystano rozplanowując lokalizację form kurhanowych. Boczne odgałęzienia głównej linii rozmieszczenia kurhanów wynikają z gęstej sieci rzecznej mniejszych cieków, które rozcinają garby na mniejsze jednostki – grzędy.

11.2 Układ przestrzenny cmentarzyska

Spośród analizowanych stanowisk największe zgrupowanie kurhanów znajduje się w Krasowie. Na bardzo urozmaiconym hipsometrycznie terenie odnotowano tu około 230 kopców, występujących w ramach kilkunastu większych i mniejszych grup (ryc. 11.3, ryc. 11.4). Tworzą one linearne aranżacje, składające się z kilku do kilkudziesięciu mogił, usytuowanych wzdłuż wypłaszczonych wierzchowin wzniesień, w pobliżu cieków. Monumenty występują na osi NW – SE na przestrzeni 13,5 km, tworzą też krótsze układy równoleżnikowe („boczne odnogi”), liczące po kilkanaście – kilkadziesiąt kopców wzniesionych w ramach linearnych aranżacji o długości 1,5 – 3 km, usytuowanych wzdłuż wyższych, wypłaszczonych partii, wzniesień. Jedynie trzy tumulusy znajdują się w niższych partiach krajobrazowych, poza głównymi układami liniowymi. Najdłuższe zgrupowania kopców mają po kilka km, najkrótsze kilkaset metrów. Doskonale wpisują się w morfologię okolicznych wzgórz. Nieliczne kopce zbadane wykopaliskowo w części północnej stanowiska świadczą o wkomponowywaniu kurhanów ze środkowej epoki brązu w istniejące już wcześniej cmentarzyska z późnego neolitu.

Rycina 11.3: Krasów. Cyfrowy model wysokościowy cmentarzyska (po lewej). Krasów. Cyfrowy model wysokościowy cmentarzyska z numeracją kurhanów (numeracja tylko w badanej części nekropoli (po prawej).

Rycina 11.4: Krasów. Usytuowanie cmentarzyska na mapie satelitarnej (Yandex)

W przypadku cmentarzyska w Krasowie omówiono tylko jego najbardziej na NW wysuniętą grupę dziewięciu kurhanów, która związana jest z badaniami kopców ‘komarowskich” w latach 30. XX w. Grupa zajmuje plateau i zachodni stok wzniesienia i rozciąga się na przestrzeni około 400 m, tworząc układ liniowy („sinusoidalny”), z grubsza zorientowany po osi W – E (ryc. 11.5).

Rycina 11.5: Krasów. Cyfrowy model wysokościowy cmentarzyska z numeracją kurhanów (badana część nekropoli)

11.3 Charakterystyka kurhanów

Kurhan 131 (ryc. 11.6, ryc. 11.7) udokumentowano w NW partii cmentarzyska, na wysokości 400 m n.p.m., w ramach grupy dziewięciu kopców, na jej W skraju, około 30 m na E od kurhanu 133. Współrzędne geograficzne: N – 49°36’443’’; E – 024°04’260’’. Kształt kolisty, średnica 27 m, wysokość 0,5 m. boczne.

Rycina 11.6: Kurhan 131. Widok od S

Rycina 11.7: Kurhan 131. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 132 (ryc. 11.8) znajduje się w NW partii nekropoli, na wysokości 396,5 m n.p.m., w ramach grupy dziewięciu kopców, w jej W części, 65 m na SE od kurhanu 139, przylega od E do kopca 133. Współrzędne geograficzne: N – 49°36’442’’; E – 024°04’227’’. Kształt kolisty, średnica 14 m, wysokość 1 m. Na kurhanie wyznaczono punkt triangulacyjny.

Rycina 11.8: Kurhan 132. Widok od S

Kurhan 133 (ryc. 11.9) – badany w latach 30. XX w. – zarejestrowano w NW części nekropoli, na wysokości 396,5 m n.p.m., w ramach grupy dziewięciu kopców, w jej SW skraju. Wzniesiono go 30 m na W od monumentu 134, od W przylega do kurhanu 132. Współrzędne geograficzne: N – 49°36’443’’; E – 024°04’233’’. Średnica wkopu wynosi około 6 m.

Rycina 11.9: Kurhan 133. Widok od SE

Kurhan 134 (ryc. 11.10) udokumentowano w NW partii cmentarzyska, na wysokości 403 m n.p.m., w ramach grupy dziewięciu kopców, w jej SW części, około 30 m na E od kurhanu 133 oraz 50 m na SW od tumulusa 135. Współrzędne geograficzne: N – 49°36’453’’; E – 024°04’300’’. Kształt kolisty, średnica 17 m, wysokość 0,5 m.

Rycina 11.10: Kurhan 134. Widok od S

Kurhan 135 (ryc. 11.11, ryc. 11.12) odnotowano w NW partii nekropoli, na wysokości 402,5 m n.p.m., w środkowej części grupy dziewięciu monumentów, 50 m na NE m od kurhanu 134. Współrzędne geograficzne: N – 49°36’483’’; E – 024°04’340’’. Kształt kolisty, średnica 14 m, wysokość 0,5 m. Wykonano badania geomagnetyczne kopca.

Rycina 11.11: Kurhan 135. Widok od E

Rycina 11.12: Kurhan 135. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 136 (ryc. 11.13, ryc. 11.14) wzniesiono w NW partii cmentarzyska, na wysokości 400 m n.p.m., w środkowo-wschodniej części grupy dziewięciu kopców, 50 m na NE od kurhanu 135 i 60 m na W od kurhanu 137. Współrzędne geograficzne: N – 49°36’503’’; E – 024°04’386’’. Kształt kolisty, średnica 1 m, wysokość 0,8 m. Kurhan zbadano metodą geomagnetyczną.

Rycina 11.13: Kurhan 136. Widok od S

Rycina 11.14: Kurhan 136. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 137 (ryc. 11.15, ryc. 11.16) znajduje się w NW części nekropoli, na wysokości 402 m n.p.m., w zachodniej partii grupy dziewięciu kopców, 60 m na E od kurhanu 136, 35 m na W od skrajnego w grupie kopca 138. Współrzędne geograficzne: N – 49°36’511’’; E – 024°04’443’’. Kształt kolisty, średnica 23 m, wysokość 1 m.

Rycina 11.15: Kurhan 137. Widok od NW

Rycina 11.16: Kurhan 137. Plan sytuacyjno-wysokościowy i profil

Kurhan 138 (ryc. 11.17) jest zlokalizowany w NW części cmentarzyska, na wysokości 401 m n.p.m., na W skraju grupy dziewięciu kopców 35 m na E od kurhanu 137. Współrzędne geograficzne: N – 49°36’510’’; E – 024°04’476’’. Kształt kolisty, średnica 21 m, wysokość 1 m.

Rycina 11.17: Kurhan 137. Widok od NW

Kurhan 139 (ryc. 11.18) zarejestrowano w NW partii nekropoli, na wysokości 393 m n.p.m., na W skraju grupy dziewięciu tumulusów, 65 m na NW od kurhanu 132. Współrzędne geograficzne: N – 49°36’464’’; E – 024°04’177’’. Kształt kolisty, średnica 9 m, wysokość 1 m. Zniszczony od strony S przez drogę.

Rycina 11.18: Kurhan 139. Widok od W

11.4 Badania geomagnetyczne

Spośród licznie występujących na stanowisku w Krasowie kurhanów w marcu 2015 r. zbadano dwa kopce, wytypowane na podstawie wcześniejszych pomiarów tachimetrycznych oraz dostępności terenu, który jest w dużej mierze porośnięty gęstym lasem i obfituje w strome zbocza (ryc. 11.19). Wybrane obiekty należały raczej do grupy niewielkich kopców, dzięki czemu możliwe było ich ujęcie każdorazowo w ramach dwóch gridów o wymiarach 10 × 10 m. Łącznie rozpoznano powierzchnię 0,04 ha. Relatywnie rzadka gęstość roślinności porastającej kurhany pozwoliła na zastosowanie półmetrowych profili pomiarowych, co w kontekście niewielkich rozmiarów kurhanów miało ułatwić ich analizę.

Rycina 11.19: Krasów. Usytuowanie obszaru badań geomagnetycznych (kurhan 135)

W świetle uzyskanych wyników kurhan nr 136 nie może być dłużej uważany za pradziejowy obiekt funeralny. Realne odczyty w trakcie pomiarów na znacznej powierzchni osiągnęły najwyższe i najniższe wartości progowe rejestrowane przez używany gradientometr (-3000/3000nT). Takie wartości zdarzają się punktowo podczas badań obiektów pradziejowych, gdy na stanowisku zalegają przedmioty żelazne o współczesnym pochodzeniu, natomiast ich akumulacje są niezwykle rzadkie i mogą wynikać jedynie z intencjonalnej depozycji owych ferromagnetyków w danym miejscu. Nawet w przypadku naruszenia obiektu archeologicznego, takiego jak kurhan, np. w wyniku wykopalisk, nie odnotowuje się szerokopłaszczyznowego podniesienia podatności magnetycznej terenu wykraczającego poza 50nT. Dla ukazania kontrastu tych anomalii z tłem, realny zakres odczytów przedstawiono w skali szarości, w zakresie -50 – 50nT (ryc. 11.20).

Rycina 11.20: Obraz wynikowy pomiarów magnetometrycznych kurhanu nr 136 na stanowisku Krasów (gradientometr Bartington Fluxgate Grad 601-1; poligon pomiarowy: 10 × 10m; gęstość próbkowania na rozstaw transektów: 0,25 × 0,5m, interpolowana do 0,25 × 0,25 m; realne wartości pola magnetycznego skompresowane w skali szarości do zakresu -50 – +50nT)

Obraz wyników uzyskanych dla obiektu nr 136 ilustruje zlepek wielu anormalnie spolaryzowanych anomalii w kształcie owalu, rozciągniętego na osi W – E. Prawdopodobnie mamy zatem do czynienia ze składowaniem w tym miejscu wielu obiektów o szczątkowej magnetyzacji, które są zwrócone dodatnimi i ujemnymi biegunami magnetycznymi w różnych kierunkach. Taki charakter i intensyfikacja magnetyzacji nie jest możliwa w przypadku obiektów pradziejowych, co powoduje, że nie powinno się dłużej traktować obiektu nr 136 za kurhan.

Rezultaty badań geofizycznych nie dostarczyły przeciwskazań, by traktować obiekt nr 135 na stanowisku w Krasowie jako pradziejowy kurhan, mimo podobnego, owalnego kształtu oraz nasypu o niewielkich rozmiarach, zbliżonych do wielkości kurhanu nr 136. Dla poprawienia jakości odczytów profile pomiarowe zagęszczono ponownie do jednego transektu na 0,5 m. Omawiany obiekt nie jest jednak czytelny na uzyskanym obrazie (ryc. 11.21). Kilka silnych, anormalnie spolaryzowanych anomalii, zdradza obecność na tym terenie przedmiotów metalowych, natomiast nie występują one w skupieniu, tak jak w przypadku obiektu nr 136. Odczyty zarejestrowane nad nasypem nie różnią się znacząco poziomem magnetyzacji od kontekstu. Wiarygodna interpretacja uzyskanego obrazu nie jest w tym przypadku niemożliwa.

Rycina 11.21: Obraz wynikowy pomiarów magnetometrycznych kurhanu nr 135 na stanowisku Krasów (gradientometr Bartington Fluxgate Grad 601-1; poligon pomiarowy: 10 × 10m; gęstość próbkowania na rozstaw transektów: 0,25 × 0,5m, interpolowana do 0,25 × 0,25 m; realne wartości pola magnetycznego skompresowane w skali szarości do zakresu -5 – +5nT)

11.5 Informacje archiwalne

Krasów, powiat Lwów (wg Sulimirski 1968:142-143)

W lesie w pobliżu wioski Miedziaki znajduje się grupa sześciu kurhanów (ryc. 11.22; Sulimirski 1968, Plan 5:2). Są one usytuowane na szczycie wzgórza w jednej linii biegnącej na osi W – E przez około 360 m. Wszystkie zostały przeze mnie zbadane między w 1935 i 1936 r. Materiał zdeponowano w Instytucie Prahistorycznym Uniwersytetu Lwowskiego.

Rycina 11.22: Schematyczny plan cmentarzyska w Krasowie (Sulimirski 1968, Plan 5:2). Kurhany III-VI – kultura komarowska

Kurhan I (Sulimirski 1968, Plan 33:2). Był usytuowany na zachodnim skraju grupy i miał 18 m średnicy oraz 1,2 m wysokości. W centrum (A) na głębokości 80-90 cm odkryto obszar zbliżony kształtem do kwadratu z bokami o długości 3 m wkopany na 30 cm w głąb warstwy starożytnej i zorientowany na osi SW – NE. Jego wschodni narożnik był pokryty grubą warstwą węgla drzewnego (h), o szerokości 1,1 m na 50 cm, leżącego na osi S – N. Małe fragmenty węgla drzewnego były rozrzucone na powierzchni całej strefy, lecz najbardziej wzdłuż jej krawędzi (e, j, f, l). Blisko i prostopadle względem warstwy węgla drzewnego, w kierunku południowym i na zewnątrz głównego wkopu grobowego, znajdowała się duża płyta piaskowca, o długości 1 m, przekątnych 40 na 40 cm, o wypalonej powierzchni (a). W pobliżu północnego narożnika szybu znaleziono kilka zwapnionych kości (b). Fragmenty zniszczonej amfory turyńskiej były rozproszone po powierzchni całej jamy grobowej (c, d, g, k, n). Odkryto również dwa małe naczynia: żeberkowany puchar (p) (Sulimirski 1968, Fig 9:3) w centrum oraz mały, całkowicie zgnieciony kubek (i) w pobliżu południowego narożnika. Siekierka wykonana z łupka krzemiennego również spoczywała w centrum (m) (Sulimirski 1968, Fig. 9:4).

Siekierka powyżej miała 11 cm długości i prawie okrągły przekrój poprzeczny. Puchar (p) (Sulimirski 1968, Fig. 9:3) prawie w całości pokryty poprzecznymi żeberkami, miał 9,5 cm wysokości, 13 cm średnicy i był bardzo kruchy, wykonany z gliny z dużą domieszką piasku. Miał ciemny przełom, jego ścianki pokryte były cienką warstwą brązowej angoby. Amfora (Sulimirski 1968, Fig. 9:1) miała około 31 cm wysokości, 32 cm średnicy. Była zdobiona rzędem trójkątnych nacięć poniżej załomu szyjki i brzuśca oraz kilkoma powtórzonymi pionowymi liniami łączącymi rzędy nacięć i składającymi się z czterech równoległych rowków. Zaledwie tuzin fragmentów amfory przetrwało, rozrzuconych w różnych częściach grobu, na jego dnie i w innych miejscach. Mały pucharek (i) miał zaokrąglone dno, nie był wypalony i nie można go było wydobyć.

Kurhan II (Sulimirski 1968, Plan 33:3). Był zlokalizowany około 40 m na zachód od tego powyżej, miał 16 m średnicy, 60 cm średnicy. Jego przekrój był zbliżony do kopca opisanego wcześniej: luźny, ciemny nasyp koloru popielatego odkryto pod humusem leśnym o miąższości 25 cm. Warstwa starożytna pojawiła się na głębokości ok. 55 cm. Składała się z twardej, ubitej ziemi, czarnej na górze, z dolnymi warstwami stopniowo przechodzącymi w kolor ciemnobrązowy, a następnie w calec. Został zbadany do głębokości 1,2 m, kiedy to ziemia w dalszym ciągu miała czerniawy odcień.

W kierunku południowym od centrum, w nasypie, na głębokości 40 cm, odkryto obrobiony grocik krzemienny (a) oraz niecharakterystyczny fragment naczynia (b). W małej, płytkiej jamie, wkopanej 15-20 cm w ziemię, około 2 m na zachód od centrum kurhanu, znaleziono zniszczoną amforę turyńską (e) (Sulimirski 1968, Plate 4:5) z fragmentami rozrzuconymi aż do metra na wschód (c), sama amfora zaś znajdowała się na głębokości 70 cm. W jej pobliżu znaleziono małą, dobrze wypolerowaną siekierkę krzemienną (f) (Sulimirski 1968, Fig. 16:22), o długości 7,1 cm, 50 cm na zachód (g) od naczynia spoczywał nóż krzemienny, o długości 10 cm, dobrze wykonany, z zaostrzonymi krawędziami (Sulimirski 1968, Fig. 17:9). Amfora miała 22,5 cm wysokości, 24 cm średnicy i była zdobiona charakterystycznymi nacięciami, typowymi dla tych naczyń. Nie dało się określić krawędzi jamy. Amfora z pewnością znajdowała się w jej zachodniej części, podczas gdy nóż bez wątpienia spoczywał na biodrze szkieletu, który uległ rozkładowi. Na wschód od centrum nasypu, na warstwie starożytnej, odkryto kawałek węgla drzewnego (d).

Kurhan III (ryc. 11.23; Sulimirski 1968, Plan 33:1). Był usytuowany na zachodnim krańcu całej grupy, miał 16 m średnicy i 40 cm wysokości. Jama grobowa (C), z której pozostały wyłącznie ślady, znajdowała się w centrum nasypu. Miała następujące wymiary: 2,8 × 18 m, była wkopana 30 cm w głąb ziemi i zorientowana na osi W – E. Wewnątrz, blisko wschodniego krańca, na głębokości 60 cm od szczytu nasypu odkryto kubek (b) (ryc. 11.24; Sulimirski 1968, Plate 19:11). Miał on 9,5 cm wysokości, 9,8 cm średnicy i był niezdobiony.

Rycina 11.23: Krasów. Zdigitalizowany plan kurhanu III (Sulimirski 1968, Plan 33:1)

Rycina 11.24: Kubek typu K22, niezdobiony. Krawędź zaokrąglona, dno niewyodrębnione, ucho taśmowate. Domieszka tłuczonego kamienia i krzemienia. H – 10,5 cm, R1 – 10,5 cm, R3 – 12,3 cm, R4 – 5 cm

W południowo-wschodnim narożniku nasypu, na warstwie starożytnej, znajdowały się dwie misy i mała czarka (A) (; Sulimirski 1968, Plate 19:9). Jedna misa (A-1) (ryc. 11.25; Sulimirski 1968, Plate 20:10) miała 12 cm wysokości, 17,5 cm średnicy, zwężającą się wylew, otoczony czterema równoległymi żłobkami na kołnierzu; naczynie miało wyodrębnione dno. Druga misa (A-2) (ryc. 11.26; Sulimirski 1968, Plate 20:8) miała 10,3 cm wysokości, 17 cm średnicy i krótki kołnierz z wąskim wylewem i sześcioma symetrycznie umieszczonymi wypukłościami na brzuścu, wypychanymi od wewnątrz. Czarka (A-3) (ryc. 11.27; Sulimirski 1968, Plate 19:9) miała 3,7 cm wysokości, 6,3 cm średnicy z gładkimi ściankami rozszerzającymi się ku górze. Nie natrafiono na ślady szkieletu.

Rycina 11.25: Waza typu W11, ornamentowana na szyjce czterama dookolnymi poziomymi liniami rytymi. Krawędź zaokrąglonam dno wyodrębnione. Domieszka tłuczonego kamienia i krzemienia. H – 11.5 cm, R1 – 13.3 cm, R2 – 14 cm, R3 – 16.2 cm, R4 – 6 cm

Rycina 11.26: Misa typu M21, zdobiona pod krawędzią poziomą listwą plastyczna i sześcioma guzami, uformowanymi na listwie. Krawędź ścięta półkoliście, dno wyodrębnione. Domieszka tłuczonego kamienia i krzemienia. H – 11 cm, R1 – 16,2 cm, R3 – 18 cm, R4 – 8,5 cm

Rycina 11.27: Misa typu M22, niezdobiona. Krawędź zaokrąglona, dno lekko wyodrębnione. Domieszka tłuczonego kamienia i krzemienia. H – 3.9 cm, R1 – 6.3 cm, R4 – 4 cm

Kurhan IV (ryc. 11.28; Sulimirski 1968, Plan 34:2). Był usytuowany 92 m na E od powyższego. Miał 16 m średnicy i 50 cm wysokości. Bezpośrednio w humusie leśnym odkryto uchwyt amfory rzymskiej (a) w północnej części nasypu i dużą liczbą fragmentów tej amfory w pobliżu (b). W centrum kurhanu, na głębokości 40-50 cm zarejestrowano owal o wymiarach 5 × 3,5 m, zorientowany na osi N – S. Odkryto tam małe fragmenty węgla drzewnego, które nie tworzyły ciągłej warstwy. Jama (f) o średnicy 1 m, wkopana 40 cm w warstwę starożytną, to jest 85-90 cm od szczytu kurhanu, pojawiła się w północnej części tego obszaru, około 2 m od centrum. Na jej dnie odkryto lekko przepalone kości ludzkie zmieszane z węglem drzewnym. Były ona przykryte prawie w całości rozłożonymi polanami. Na wschód od jamy odkryto dwie mniejsze (średnica każdej wynosiła 20 cm), w których umieszczono pionowe słupy (d) (w chwili odkrycia były one całkowicie zwęglone). Około 1 m na południowy zachód, w południowo-zachodnim narożniku omawianego obszaru, odkryto owalną jamę (g), o długości 1 m, wkopaną na 20 cm w warstwę starożytną. W jej centrum znajdowała się duża misa postawiona do góry dnem (g-2) (ryc. 11.29; Sulimirski 1968, Plate 19:13), pod którą znaleziono brązową szpilę (g-4). Obok misy stało małe naczynie o barwie czerwonej, całkowicie zniszczone i niezwykle kruche; nie dało się go wydobyć (g-1). Osełka wykonana z piaskowca lub nieprzewiercony młotek (g-3) (Sulimirski 1968, Fig. 35:16), o długości 10 cm znajdowała się po drugiej stronie: jedna jego strona była całkowicie płaska i nosiła ślady polerowania. Szpila brązowa (g-4) miała 9 cm długości, wykonano ją z okrągłego drutu o średnicy 2,5 cm; jej główka miała kształt tarczki spiralnej i średnicę 16 mm; była całkowicie spatynowana i zniszczona. Duża misa (g-2) (Sulimirski 1968, Plate 19:13) miała 15 cm wysokości, 26 cm średnicy, była dookolnie obwiedziona ośmioma równoległymi rytami i umieszczonymi ukośnie żłobkami o szerokich odstępach, górna partia zdobiona była grupami nacinanych żłóbków między nimi, równoległymi do nich.

Rycina 11.28: Krasów. Zdigitalizowany plan kurhanu IV (Sulimirski 1968, Plan 34:2)

Rycina 11.29: Waza typu W21, zdobiona na szyjce ośmioma dookolnymi poziomymi liniami rytymi poniżej grupa sześciu diagonalnych żłobków stykających się górą z drugą taką grupą; ten układ powtarzany trzy razy. Domieszka tłuczonego kamienia i krzemienia. H – 15 cm, R1 – 23.5 cm, R2 – 19.3 cm, R3 – 22.5 cm, R4 – 7 cm

Kurhan V (ryc. 11.30; Sulimirski 1968, Plan 34:11). Znajdował się 62 m na ENE od wyższej scharakteryzowanego, miał 14 m średnicy i 30 cm wysokości. Po usunięciu nasypu, w warstwie starożytnej, na głębokości 30-35 cm, odkryto licznie rozrzucone grudki węgla drzewnego, rozproszone w centrum i w części południowej, na obszarze o średnicy ok. 4-5 m (d), podczas gdy fragmenty naczyń odkrywano na południowym skraju kopca, około 3 m od centrum; pokrywały one obszar o długości 1,5 m. Fragmenty pochodziły zapewne z dużego naczynia, zapewne misy (b). Dwa fragmenty (b) omawianego naczynia znaleziono na wschodnim skraju tego obszaru. Zawierały one domieszką piasku, były pokryte cieniutką angobą. Kubek o wysokości 7 cm i średnicy 9,3 cm, z uszkiem nieco uniesionym ponad krawędź, zdobiony czterema równoległymi rowkami dookolnymi, odkryto na północno-wschodnim skraju tego obszaru, około 2 m od centrum (c) (ryc. 11.31). Duży uchaty dzban (a-1) (ryc. 11.32; Sulimirski 1968, Fig. 30:8) i mała czarka (a-2) stały w centrum kurhanu. Dzban miał 20 cm wysokości, 23 cm średnicy, jego górna partia była cylindryczna, dolna wklęsła. Brzusiec był zdobiony szerokimi żłobkami, ucho miało zaś czworokątny przekrój z podniesionymi brzegami. Powierzchnia naczynia była delikatnie angobowana. Czarka rozpadła się na proch. Obydwa naczynia były obrośnięte przez korzenie drzewa, które rosło na nasypie nad nimi. Nie natrafiono na ślady szkieletu.

Rycina 11.30: Krasów. Zdigitalizowany plan kurhanu V (Sulimirski 1968, Plan 34:1)

Rycina 11.31: Kubek typu K22, zdobiony na szyjce czterema poziomymi liniami rytymi. Krawędź zaokrąglona, dno lekko wyodrębnione. Domieszka tłuczonego kamienia i krzemienia. H – 8 cm (bez ucha), 8,7 cm (z uchem), R1 – 10,2 cm, R2 – 9,4 cm, R3 – 11 cm, R4 – 5,5 cm

Rycina 11.32: Dzban typu D21, ornamentowany na brzuścu dookolnymi diagonalnymi żłobkami. Krawędź zaokrąglona, dno wyodrębnione. Domieszka tłuczonego kamienia i krzemienia. Ucho wystające ponad wylew. H – 20 cm, R1 – 16.5 cm, R2 – 16 cm, R3 – 23 cm, R4 – 7.8 cm

Kurhan VI. Znajdował się 55 m na ENE od powyższego i 155 m na W od kurhanu II, miał 24 m średnicy i 1 m wysokości. Nosił ślady poprzednich badań archeologicznych w postaci transzei o długości 6 m, szerokości 1,2 m, biegnącej na osi W – E. Warstwa zwapnionych dębów o długości 50 cm i szerokości 60 cm, o orientacji W – E została znaleziona błyskawicznie pod transzeją, 2 m na zachód od centrum, na głębokości 60-70 cm.